Walburgiskerk in Zutphen: Krachtplaats onder de kroon

Een paar dagen naar Zutphen. Overnachten tegenover de Walburgiskerk en wachten tot die ook open gaat. Dat is nog wel een dingetje en duurt een paar dagen. De Walburgiskerk is een mooie kerk en er is veel te zien. De voor mij belangrijkste elementen bevinden zich voor het grootste deel in het koor en de kooromgang. De kaarsenkroon is een pronkstuk en hangt in het koor. Op die plaats bevond zich in oude tijden de crypte. Er zijn een paar bijzondere plafondschilderingen en ik ontdek een pilaar waarop een rode Maria staande op de volle maan geschilderd is. Dan is er nog Sint Nicolaas in een ongewone setting...

Twee vrouwen die de scepter zwaaien

In deze kerk hebben Maria en Walburgis allebei hun eigen geschiedenis en hun eigen plekje. Je krijgt het gevoel alsof ze in het verleden samen de scepter zwaaiden. Maria was de patroonheilige van de stad en van de parochie. Walburgis gold als beschermheilige van de hoge geestelijkheid. Ze hadden allebei hun eigen domein: Maria in de kerk en de crypte, Walburgis in het hoogkoor (1).

Het Mariaportaal

Het Mariaportaal bevindt zich aan de noordkant van de kerk. In dit portaal is een beeld van Maria met kind geplaatst. Het wordt 'gedragen' door de engel Gabriël. Als je een paar stappen terug doet en naar boven kijkt zie je Walburgis afgebeeld boven het portaal.

Het Mariaportaal diende na de Reformatie als bergplaats voor lijkwagens. Het beeld werd daar tijdens een restauratie in 1889 terug gevonden. De terugplaatsing had nogal wat voeten in de aarde. Niet iedereen was het ermee eens dat er een katholiek beeld boven de toenmalige hoofdingang van de kerk te vinden was. De strijd liep hoog op maar het beeld bleef waar het was, ondanks protesten van de kerkenraad en vragen aan de minister. Ik moet eerlijk zeggen dat ik er geen moment bij stil gestaan heb. Inmiddels kun je de kerk via de hoofdingang bij de toren betreden.

Mariaportaal aan de noordkant van de Walburgiskerk

Het Mariabeeld bevindt zich in het portaal, tussen de toegangsdeuren.

Het beeldje van Walburgis is eveneens gerestaureerd. De staf is van hout.

Een populaire heilige

Walburgis was in de Middeleeuwen een populaire heilige. Over haar schreef ik eerder in mijn blog over de Librije (zie: gerelateerde blogs). Haar standbeeld staat ten zuidwesten van de kerk. Ze is afgebeeld met de bekende attributen: haar staf, het flesje met olie en het gebedenboek. Aan haar voeten vind je een hond, een kar die getrokken wordt door ossen en een schip. Allemaal met een eigen verhaal.

De hond roept in eerste instantie wat vraagtekens bij me op. Walburgis zou door een hond gebeten zijn, maar de hier afgebeelde hond ziet er vriendelijk uit.

In de legende bewaakt de hond de ophaalbrug van een kasteel. Nou moet Walburgis daar net overheen om de zieke dochter van de kasteelheer te bezoeken. Ze weet het dier te kalmeren en krijgt zo toegang tot het slot. De hond wordt haar trouwe metgezel en Walburgis wordt aangeroepen tegen hondenbeten, hondsdolle dieren en nog een aantal andere dingen maar die staan los van de hond. Walburgis is dus niet aangevallen 😉.

De hond, de overtocht per schip en de ossenwagen

Het koor en de crypte

Het koor en de crypte hoorden bij de oude Romaanse (katholieke) kerk. Na de Hervorming werd het hoge koor gesloopt, de crypte daaronder volgestort en de kerkvloer geëgaliseerd.

Het is heel bijzonder dat je je eigenlijk op de plaats van de oude Romaanse crypte bevindt als je in het koor staat. De vroegere vloer van het hoogkoor was in die tijd ongeveer twee meter hoger en de vloer van de crypte twee meter lager dan nu. Goed bekeken sta je dus ergens halverwege.

Gelukkig vind ik een tekening ervan in verschillende boeken en op internet. Dat maakt het voor mij makkelijker om er een plaatje van te vormen.

Dick van den Dool ziet het als een rituele crypte van de hogere geestelijkheid waar mogelijk ook Maria werd geëerd. Het is wel zeker dat er een Maria altaar heeft gestaan.

De tekening is gemaakt door E.H. ter Kuile (1958)

Artikel: Het kwartier van Zutphen, p. 253, figuur 65

Bron: DBNL (de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren).

De aanzet voor de ingang van de vroegere crypte is weer zichtbaar gemaakt na een restauratie. Je kunt de bogen van de voormalige ingang herkennen in de ronding. De rondingen werden me aangewezen door een van de kerkgidsen.

De rondingen van de voormalige ingang van de crypte

De kroon

In het koor hangt een grote kroonluchter. Die kroon neemt een opvallende plaats in en dateert van het eind van de veertiende eeuw. Over deze kroon is een apart boekje verschenen dus ik houd het hier even kort. Op de onderste rand staan de namen van Jezus, Maria en de apostelen. De symboliek verwijst naar het Hemelse Jeruzalem.

De kroon hangt boven de plaats waar het hoogaltaar en de crypte zich ooit bevonden. Voor mij is dit de meest energetische plaats van een kerk.

De beroemde kaarsenkroon in het koor

Een kijkje omhoog

Kijk je naar boven dan zie je vier figuren uit de Oudheid. Zij verkondigen namens hun volk de komst van Christus aan. Het zijn Vergilius (Rome), Nebukadnezar (Babylon), Mercurius Hermes (Griekenland) en Hermes Trismegistus (Egypte).

De aankondiging van de geboorte door vier bekende figuren uit de Oudheid

Gewelf van het koor

In de koorsluiting zijn Maria met het kind afgebeeld met aan weerszijden een Sibylle. Een sybille is een waarzegster. Er staan teksten bij over de komst van Christus.

Maria met kind tussen twee sybillen (waarzegsters)

Gewelf van de koorsluiting

De drakendoders

Bij de vergroting van de kerk in de veertiende eeuw is een kooromgang gemaakt. In de eerste kapel links vind je een muurschildering waarop Sint Michaël met de draak is afgebeeld. In deze nis heeft oorspronkelijk een altaar gestaan. Op relatief korte afstand daarvan is een pilaar in die omgang waarop Sint Joris met de draak is afgebeeld. Beiden zijn dus in gevecht met een draak of monster.

Michaëls heiligdommen kom je vaak tegen op hoogtes, op plaatsen die in voorchristelijke tijden gekozen waren voor hun energie. Soms maken ze deel uit van langere lijnen en steken ze zelfs de zee over. Zo is de St. Michaelsmount in Engeland verbonden met de Mont Saint Michel in Frankrijk.

Energielijnen worden door anderen ook aangeduid als drakenpaden. St. Michaël heeft tot taak die oude plaatsen te kerstenen en de draak te verslaan. Hoe dan ook blijven de oude, heilige plekken zo voor ons bewaard en kunnen we ze herkennen aan de namen die de hoogten dragen.

Sint Joris heeft zijn domein op aarde. Ik verdenk hem er stilletjes van hetzelfde doel te dienen. Zijn inzet lijkt algemener te zijn, al kom ik hem ook in kerken tegen (b.v. in Vilsteren en Antwerpen). Een perfecte taakverdeling dus. Je zou er bijna het motto 'samen zijn we sterk' op plakken...

'Sint-Joris wordt traditioneel afgebeeld met een draak, die hij volgens de overlevering zou hebben gedood. De draak staat hierbij symbool voor het heidendom. Het verslaan van de draak symboliseert de bekering van een heidens land of stad tot het christendom' (wikipedia).

Sint Michaël bedwingt een monster met zijn lans en houdt in de andere hand een weegschaal

Sint Joris met de draak

Een rode Maria op de ronde maan

Op een pilaar in de koorsluiting kom ik Maria tegen. Ze staat met haar voeten op de volle maan en is in het rood geschilderd. De maan heeft zelfs een gezichtje 😉. Dat rood is trouwens betrekkelijk, want de ondergrond van de schilderingen op de pilaren is rood. Maria heeft het kindje op haar arm en wordt omringd door een stralenkrans. Boven haar hoofd zweven drie figuurtjes met de tekst 'Gloria in Excelsis' Deo (Ere zij God in den hoge). Heel even brengt de maan me op een dwaalspoor (2).

De rode Maria op de maan De blauwe Maria (Jezuïtengrot, foto 2018)

Sint Nicolaas in een ongewone setting

Op de pilaar volgend op die van Maria staat een bisschop afgebeeld. De staf en de mijter zijn de welbekende attributen die hij bij zich draagt. Dus over de vraag of het hier gaat om een bisschop valt niet te twijfelen. Maar verder roept de voorstelling toch wel wat vraagtekens op. Zijn mijter wordt vastgehouden door twee engeltjes en hij is afgebeeld met in zijn hand een ketting die de duivel gebonden houdt (brochure kerk). De pilaar is versierd met sterren waarvan er een net boven de engeltjes zweeft. De vraag is wie hier geketend wordt en waarom engeltjes de mijter vasthouden.

In het artikel 'Een ongewone voorstelling van Sint Nicolaas' van Aartje Bos-Oskam lees ik dat de afbeelding terug te voeren is op een legende. Daarin deelt Sint Nicolaas tijdens een concilie een klap uit aan de keizerlijke vertegenwoordiger Arius. Die deed uitspraken waar hij het niet mee eens was. Maar ook heiligen kunnen er niet zomaar op los slaan, toch? Hij werd daarvoor opgesloten in de gevangenis. Na zijn redding door Christus en Maria krijgt hij zijn afgenomen attributen weer terug. Op deze pilaar wordt Sint Nicolaas afgebeeld als 'overwinnaar' van deze Arius. Deze ligt geketend aan zijn voeten. Ik geef hier een verkorte weergave, maar in het bovengenoemde artikel vind je meer details (zie bronvermelding).

Een ongewone voorstelling van Sint Nicolaas

Plafondschilderingen

De kerk is beroemd om de vele schilderingen die bewaard zijn gebleven en of gerestaureerd. Naast Bijbelse figuren en taferelen zijn er ook afbeeldingen van narren en beroepen te vinden. Ik licht er een paar uit:

Sint Anna in de Annakapel (zuidertransept)

Gewelf van de viering: Maria Magdalena na de opstanding in de tuin

Narren op het eerste kruispunt

Man die gans slacht op het tweede kruispunt

Het Doopvont

Het doopvont stamt uit 1527 en is gemaakt door Gielis van den Eynde te Mechelen, België. Ook hier is veel over terug te vinden op andere plaatsen. Walburga staat hier als een van de figuren op de bovenste trans. Je moet je even in een bocht wringen om haar goed in beeld te krijgen maar ze staat er wel 😉.

Energie

Ik ga nog een keer terug om in alle rust in de kerk te kunnen zijn. Het meest opvallende element in het koor is de kaarsenkroon. Als je daaronder gaat staan voel je energie. Het leycentrum van de kerk ligt in het koor. Voor mij liggen de crypte met het koor erboven op de meest energetische plek. Maar dat is heel persoonlijk.

Daarna ga ik nog een keer in alle vroegte, om te kijken waar ik energie buiten de kerk kan waarnemen. Dat is bij het transept, bij het koor, en aan de linkerkant van de kerk is de oplopende energie voor mij goed voelbaar. Alsof er een versnelling plaatsvindt die sterker wordt naarmate ik de Raadskapel nader.

Bij dat kapelletje droom ik even weg

Er wordt aangenomen dat er op de plaats van de tegenwoordige kerk eerst een kapel heeft gestaan. Die zou dan kerkelijk tot Warnsveld hebben behoord (gids kerk p.6 ). Het is zeker dat er aan de huidige kerk een kerk in Romaanse stijl is voorafgegaan. Deze dateert gedeeltelijk uit de twaalfde eeuw. De kerk was gewijd aan Maria en werd in 1105 gewijd aan Walburgis. De plaats waar de kerk staat is dus al een aantal eeuwen bezet.

Het gaat bij oude kerken nooit om 'zomaar' een plek. Vleer schrijft dat het hoofdaltaar van de kerk uit de twaalfde eeuw geplaatst werd op het leycentrum van de stad. Van den Dool schrijft dat er in de voorchristelijke tijd mogelijk een es op de plek van het hoogkoor heeft gestaan (3). Is de kerk misschien gebouwd op een oude, heilige plek? Bij dat kapelletje droom ik even weg naar Oirschot en Veldhoven. Kan de eerste kapel in Zutphen aan dit rijtje aan toegevoegd worden?

Wat denk jij?

Tot slot

Het was een beetje 'cherry picking' dit keer. De kerk is groot en er is zoveel moois te zien dat het te veel wordt om dit allemaal te beschrijven.

Met een brochure als gids kun je makkelijk dingen zoeken en vinden. Je wordt opmerkzaam gemaakt op de figuren die ze voorstellen.

Adres

Walburgiskerk: Kerkhof 3, 7201 DM Zutphen

Noten

(1) 'Bijna de hele kerk was aan Maria gewijd, alleen het hoogkoor niet (het kanunnikendeel was aan Walburgis gewijd', p. 37, Magie langs de IJssel).

Het hoge koor was het domein van het kapittel. Het werd afgesloten met een koorhek (oxaal). Het altaar van de parochiekerk stond aan de andere zijde daarvan op de trap of het bordes ervoor.

(2) Uit eerder blog: Op zoek naar de rode Maria:

'In 1649 werd door de Kerk beslist dat de Maagd Maria alleen nog maar in blauw en wit mocht worden afgebeeld. Vanaf dan moet ze worden afgebeeld in de bloei van haar jeugd, met een zacht gezicht en goudkleurig haar. Haar handen gevouwen onder haar borst of in gebed, de maan onder haar voeten en een kroon van twaalf sterren rond haar hoofd. Ze vertrapt het hoofd van de draak onder haar voeten'.

Het was de Spaanse kunstschilder Pacheco die deze regels voor de Inquisitie vaststelde en vastlegde in zijn Arte della Pintura. (Bron: Our Lady in Art, p.7). Foto: Jezuïetenberg 2018.

(3) Het komt vaker voor dat er op helderziende wijze bomen worden waargenomen op energetische of heilige plekken. En het is ook vaker zo dat er eerst sprake is van een kapel, waar later een grotere kerk voor in de plaats komt. Zo ook bij de kloosters Klaarkamp (Linde) en Aduard (Ahorn of Esdoorn).

Bronnen

Brochure: een korte beschrijving Walburgiskerk Zutphen

Gids st. Walburgiskerk en Librije, 2001

Individuele auteurs, De Sint-Walburgiskerk in Zutphen, 1999

Claes, Jo e.a., Beschermheiligen in de Lage Landen, 2007

Dool, Dick van den, Magie langs de IJssel, 2007, p 33-39

Lee, Katherine Rawlings Jenner e.a, Our Lady in Art (1910), Reprint: BiblioLife, LLC

Starbird, Margaret, De vrouw met de albasten kruik (1995)

Vleer, Wigholt, Leylijnen en leycentra in de Lage Landen, 1992, p. 186

Aanvullende informatie schildering Sint Nicolaas: http://82.151.47.180/~historie/tijdschrift/pdf/463.pdf

Gerelateerde blogs

Zutphen: de Librije in de Walburgiskerk: link: