Het Osebergschip en de twee priesteressen

Het verhaal van het Osebergschip intrigeerde me al vanaf het moment dat ik er ooit over las. Het Vikingschip dat na jarenlange zeereizen gebruikt werd als laatste rustplaats voor twee bijzondere vrouwen. Een schip vol schatten die getuigden van rijkdom. Wandkleden met processies die meer vertellen over degenen die er begraven werden. Verhalen van koninginnen, priesteressen en Noorse Godinnen... 

Het Osebergschip

Het Osebergschip is de blikvanger in het Vikingmuseum. Je loopt er bij binnenkomst recht tegenaan. Om het beter te kunnen zien kun je met een trap naar een soort uitkijkpunt. Foto's maken is dan weer net wat lastiger, vanwege het formaat en mede-toeristen. Het schip is gebouwd in het jaar 820 en gaat dus al een tijdje mee. Aan de rijke decoratie kun je aflezen dat het gebouwd moet zijn voor mensen met een hoge status. Al in 834 is het aan land gebracht en in gebruik genomen als grafschip. Helaas was het al voor een groot deel leeggeroofd toen het gevonden werd in de omgeving van Vestfold. Niettemin zijn er  tijdens de opgraving in 1905 een aantal voorwerpen gevonden die het verhaal vertellen van twee voorname vrouwen. Koninginnen misschien, of priesteressen.

Je loopt er bij binnenkomst recht tegenaan. 

Het rijk gedecoreerde schip is gebouwd voor mensen met een hoge status.

Een bijzondere begrafenis

In het schip waren twee vrouwen begraven in een houten grafkamer op het dek achter de mast. De dames kregen een schat aan grafgiften mee op hun laatste reis. Zo zijn er o.a. drie kunstig versierde sleeën en een houten kar gevonden. Naast vijf gesneden dierenhoofden op palen en vijf bedden waren er prachtige wandkleden, die mogelijk gediend hebben als bedekking voor de houten grafruimte.  Twee van de bedden waren bestemd voor de overledenen. Skeletten van vijftien paarden, zes honden en twee ossen zijn bewaard gebleven in het schip. Het bezit van paarden was voorbehouden aan de rijke klasse. Waren ze meegegeven voor de reis naar het Walhalla? Verder is er een runenstaf gevonden van meer dan twee meter lang. Het gebruik ervan is onbekend. De letterlijke vertaling van de nog zichtbare runen luidt: 'lite vis er menneske' (weinig wijs is de mens).

 

  

Drie sleeën gevonden in het schip

Twee hooggeplaatste vrouwen

De oudste vrouw was tussen de 70 en 80 jaar toen ze stierf. Ze leed waarschijnlijk aan kanker. De leeftijd van de andere vrouw wordt geschat op 50 plus. Ze had een gebroken sleutelbeen. Haar doodsoorzaak is onbekend.
De vrouwen lagen elk op een apart bed in de houten grafkamer op het dek. De rijk versierde bedden geven aan dat het hier om hooggeplaatste personen gaat. Bedden behoorden gewoonlijk niet tot de gangbare grafinventarisatie. En daaruit blijkt al dat er iets bijzonders aan de hand is.

De ene vrouw droeg een rode wollen jurk met een ruitpatroon en een fijne witte sluier. De andere een blauwe wollen jurk met sluier. Het is niet duidelijk wie de belangrijkste persoon was. Wel is zeker dat ze beiden een hoge  positie bekleedden.

Priesteressen

De vrouw in het grote bed zou een priesteres van Freya of Frigg kunnen zijn. Het feit dat er twee bedden gevonden zijn vertelt iets over de positie van de tweede persoon. De hoge status wordt geïmpliceerd doordat ze een eigen bed heeft in de grafkamer, smaller, maar prachtig versierd, getuigend van vakmanschap. De gedachte dat de tweede persoon was geofferd om de andere te begeleiden naar het land van de doden wordt niet door iedereen gedeeld. Dat zou af te leiden zijn uit het gebroken sleutelbeen, maar wordt tegengesproken door het eigen bed. Mogelijk gaat het om een familielid of een hoog-geboren priesteres, die ongeveer in dezelfde tijd gestorven is. Wel is men het er over eens dat er sprake is van verwantschap en dat het gaat om politieke of religieuze leiders.

Een leren etuitje

Dan is er nog een vondst om over naar huis te schrijven. Bij de oudere vrouw is een leren etuitje met cannabis gevonden. Van haar is bekend dat ze vanaf haar jeugd ernstig ziek was.  Op oudere leeftijd leed ze aan osteoporose en liep ze als gevolg van meerdere klachten waarschijnlijk mank en gebogen. Ze moet aan het eind van haar leven veel pijn gehad hebben. Gebruikte ze de cannabis als pijnstiller? Kon het bedoeld zijn om met de goden in contact te komen? Of was het textielvezel om kleding te maken?

Wandkleden

De belangrijkste vondst bestaat uit samengebundelde stoffen, waarvan het meeste bestond uit wandkleden. Samen met beddengoed en andere stukken kledingstof. Daarbij waren lange smalle repen stof, waarop figuren waren afgebeeld, rijdend, lopend, rijdend in wagens, maar ook oorlogsscènes.  Ze zouden gebruikt kunnen zijn bij feesten om ruimtes te decoreren.

In een van mijn bronnen lees ik dat de gevonden wandkleden wel eens de begrafenis van de twee vrouwen uit kunnen beelden. Dit omdat er sprake is van een processie, waarin twee vrouwen in een kar te zien zijn, die sterk lijkt op een van de karren die op het schip gevonden zijn. Kanttekening is dan dat dit soort precies werk onmogelijk uitgevoerd kan zijn tussen het overlijden en de begrafenis. Mogelijk is het een afbeelding van een eerdere begrafenis of misschien wel een mythologische en of religieuze scènes.

Priesteres van Freya

Het vermoeden rijst dat er in het Osebergschip een koningin begraven ligt. De oudere vrouw zou koningin Alfhild van de Yngling familie zijn. Een tweede bron noemt Åsa van de Ynglingclan als kandidaat. Mogelijk was ze een priesteres van de godin Freya. Zij is de Germaanse godin van de vruchtbaarheid, de liefde en de lust, daarbij is ze ook  een strijdster. 

Met name dieren spelen in de godinnen-cultus een belangrijke rol. Er zijn honden en paarden gevonden in het graf.  

In de afgebeelde processie op een van de wandkleden zijn veel vrouwen afgebeeld. De meeste zijn lopend of worden gedragen in wagens die door paarden getrokken worden. Er is één vrouw die het beeld domineert. Ze draagt een kap en lijkt schrijlings op een rood paard te zitten. Ze zou de godin Freya kunnen zijn.
Een kist met graan en appels, bessen en een slijpsteen wijst in in de richting van de vruchtbaarheidsgodin.
De mooi versierde processie wagen kan gediend hebben op de manier waarop de godin Nerthus langs boerderijen ging om symbolisch vruchtbaarheid te brengen op de velden.
Verder zijn er voorwerpen gevonden die met spinnen en weven te maken hebben. Maar liefst vier weefgetouwen zijn gevonden in het schip. Een half afgemaakt weefstuk heeft mogelijk toebehoord aan een van de vrouwen. Het lijkt erop dat alles wat nodig was voor weven en spinnen meegenomen was in het graf.
Het grote bed zou symbool kunnen staan voor de vruchtbaarheidsriten (heilige ritueel van het heilige huwelijk). Het is verwoest en in kleine stukjes gehakt terug gevonden.
Tot slot kan de houten kar gebruikt zijn voor vruchtbaarheidsrituelen. Met een dergelijke kar reed de 'godin' over de velden om het land te zegenen.

 

De houten kar die mogelijk gebruikt werd voor vruchtbaarheidsrituelen 

Achtergrondinformatie

Het grafcomplex is 250 jaar  gebruikt door het koninklijk Yngling geslacht in Noorwegen en Zweden. De oudere vrouw zou koningin Alfhild van de Yngling familie zijn. Zij was de vrouw van Gudrod the Magnificent, de Jager en mogelijk was ze een priesteres van de godin Freya. Ze is de moeder van Olaf Geirstad-alf. 

In een tweede bron wordt een andere kandidaat genoemd voor het koningsgraf. Ze wordt Åsa van de Ynglingclan genoemd. Het kost even tijd om het plaatje rond te krijgen. 

De centrale figuur in dit verhaal is een koning. Zijn naam is Gudrod Halfdansson, de 'Geweldige'. Sommigen noemen hem de Jager. Zijn eerste vrouw is Alfhild. Na haar dood omstreeks 810 stuurt Gudrod zijn mannen naar koning Harald Roodbaard om de hand te vragen van zijn dochter Åsa. Deze wordt hem geweigerd maar daarom niet getreurd. De koning brengt een leger bijeen en verslaat haar vader en broer. Hij verovert zijn bruid dus met geweld. Zij wordt zijn tweede vrouw tegen wil en dank. Omstreeks 810 krijgen ze een zoon. Gudrud  sterft een jaar na zijn geboorte en zijn moeder voedt hem bij haar eigen familie op. Åsa van de Ynglingclan is de moeder van Halfdan de Zwarte en de grootmoeder van Harald Schoonhaar. Zij sterft rond het jaar 837.

Ten tijde van het sterven van Alfhild was het schip nog niet gebouwd. Is koningin Åsa de grootste kanshebber voor de rol van koningin-priesteres? Het zal altijd een raadsel blijven :-). 

Adres

Vikingskipshuset, Huk Aveny 35, Bogdø (bus 30 vanuit Olso).
In dit museum zijn de best bewaarde Vikingschepen te bezichtigen, samen met de voorwerpen van de grafschepen van Oseberg, Gokstad, Tune en Borre.

Bronnen

Folder Vikingschip Museum
Vikingskipene - UiO: Museum of Cultural History, University of Oslo
Roles of the Northern Goddess - Hilda Ellis Davidson
Goden en sjamanen in Noordwest-Europa - Linda Wormhoudt
Seidr - Het Noordse pad - Linda Wormhoudt
The Viking Serpent - Harald S. Boehlke
Heimskringla or the lives of the Norse Kings - Snorre Sturlason

Websites

https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Osebergschip
https://www.khm.uio.no/english/visit-us/viking-ship-museum/exhibitions/oseberg/skeletons.html
https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Ynglinge
https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Gudrod_Halfdansson
https://en.m.wikipedia.org/wiki/%C3%85sa_Haraldsdottir_of_Agder
https://thornews.com/2018/01/11/the-confusing-horned-helmets-depicted-in-the-oseberg-viking-age-tapestries/
https://thornews.com/2018/01/23/who-was-the-exceptionally-powerfully-built-viking-buried-in-the-gokstad-ship/
https://thornews.com/2017/11/20/the-puzzling-animal-head-posts-found-in-the-oseberg-viking-ship-grave/
https://thornews.com/2013/04/07/the-oseberg-ships-mystical-runic-inscriptions-man-knows-little/
https://thornews.com/2014/06/19/found-cannabis-in-viking-ship-grave/

Een bezoek is de moeite waard

Het geluk is met mij: een zonnige dag met een speciale verjaardag in het stadje Tholen. Niet in de buurt, en als we er toch zijn kunnen we best even de Grote Kerk bezoeken waar de mummies gevonden zijn. Gaan we gewoon een uurtje eerder van huis.  De mummies worden bewaard in de kelder waar ze ontdekt werden, en deze is ontoegankelijk voor publiek. Dichtgemetseld als ik het goed heb begrepen. In de digitale presentatie van de kerk komt een opname langs. Bij Omroep Zeeland is een kort filmpje te vinden*. Maar er blijft genoeg over om te bewonderen in deze bijzondere kerk. Tussen koor en schip is een scheidingswand geplaatst waardoor ik bij het binnenkomen even gedesoriënteerd ben. We komen als eerste terecht in het koor. Even de hoofdingang gemist :-). Daar wordt onze aandacht in één oogopslag getrokken naar vier donkerrode pilaren, aan de bovenkant getooid met een prachtig versierde groene rand. Die pilaren geven het koor een heel speciale sfeer, mede door de sporen van oude fresco's, die bewaard gebleven zijn. Het geheel kwam onder een kalklaag tevoorschijn tijdens een restauratie. In de ruimte op de vloer tussen de pilaren vinden we een aantal zerken met de namen van de familie Van Vrijberghe. Van dat oude Magistratengeslacht zijn dus 21 stoffelijke resten gevonden in de kelder van een 'tegen het noorderschip aangebouwde kapel'. Door de klimatologische gesteldheid in de grafkamer zijn die a.h.w. gemummificeerd (ik citeer). De digitale presentatie verklapt nog een aantal dingen die ik anders misschien over het hoofd had gezien. Zo hangt er in het koor een bord met de tien geboden. Volgens een legende zou het aangespoeld zijn na het vergaan van de stad Reimerswaal. Dat is het niet, want ze hebben het uitgezocht. Ik opteer altijd voor het leukste :-). Verder zijn er in de Preekkerk (dus het gedeelte van schip en transept) een aantal grafstenen te vinden waarvan de hoeken versierd zijn met de symbolen van de vier evangelisten. Daar zou je ongemerkt overheen lopen als je het niet wist. Tot slot was het ontwerp van het koor groter dan de uiteindelijke bouw. Aan de kooromgang is wel begonnen, maar deze is deels afgebroken en deels niet gebouwd. Zo komt het dat je aan de buitenkant van de kerk de pilaren ziet die aan de binnenkant hadden moeten staan. Voor mij geldt: dat wat je niet weet zie je snel over het hoofd. Wat ook bijzonder is, is dat de kerk in het eerste kwart van de 16de eeuw een Librije had, net als in Zierikzee en Zutphen. De Grote of Lieve Vrouwenkerk heeft al met al heel wat te bieden. Een bezoek is de moeite waard. Naar energielijnen heb ik dit keer niet meer gezocht :-).

In de presentatie van de kerk is een opname van een paar mummies te zien. 

De pilaren zijn beschilderd met meekrapverf

De bovenrand is prachtig versierd

Fresco van het Lam Gods met kruisvaan

Een tweede afbeelding van het Lam Gods met kruisvaan

Achterkant van het tien gebodenbord (aan de zuidzijde van het koor)

Grafzerk van een lid van het Thools Magistratengeslacht Vrijberghe 

Marcus als de gevleugelde leeuw

Lucas als de gevleugelde stier 

Mattheus als de gevleugelde engel

Johannes als de gevleugelde adelaar 

De pilaren van de onvoltooide kooromgang zijn zichtbaar in de buitenmuur

* Naar dit filmpje heb ik eerder verwezen in een eerder blog over de mummies in het dorpje Almen

Noten

Andere blogjes over plekken waar mummies gevonden zijn:
Almen: In de kelder is het donker

Wieuwerd: De mummies van Wieuwerd

De mummies van Wieuwerd

Het Romaanse kerkje van Wieuwerd is gelegen op een terp die al in +/- 100 na Christus bestond. In de kelder vinden we de vier gemummificeerde lichamen, die dankzij de ligging van de kerk bewaard gebleven zijn. Het wordt het geheim van Wieuwerd genoemd... 

De Nicolaaskerk

Wieuwerd lag in het verleden aan de Middelzee, een soort zij-arm van de Waddenzee. De heilige Nicolaas was de beschermheilige van de zeevaarders. Hier ligt vermoedelijk de link met de naam van de kerk.
De Nicolaaskerk dateert van rond het jaar 1200 en was van oorsprong een katholieke kerk. Er is bij mijn weten geen informatie over een eerdere kerk op deze plaats. Wel bestaat de terp op het moment van bouwen al zo'n 1100 jaar.

Middelzee, foto Fries Museum                         Het kerkje stamt uit 1200

  

Vier bewaarde mummies en zeven tot stof vergaan

De vier bewaarde mummies bevinden zich in de grafkelder onder het verhoogde koor. Die is daar in het jaar 1609 ingericht. Het jaartal vind je boven de deur die toegang verleent naar de kelder. In 1765 vonden timmerlieden tijdens werkzaamheden bij toeval de niet vergane lichamen in de grafkelder.
Na deze ontdekking werden de mummies wereld beroemd en werd er onderzoek naar gedaan. Uit de kelder gehaald voor wetenschappelijk onderzoek gingen zeven lichamen verloren. Ze bleken tot stof te vergaan. Zoals op de foto te zien is waren de kisten oorspronkelijk afgesloten met een deksel en deels op elkaar gestapeld.
Van links naar rechts is het lichaam bewaard van een goudsmid (1706), een onbekende vrouw, een man die overleden is aan de gevolgen van een kaakabces en een jong meisje dat aan tuberculose heeft geleden (1610). Dat meisje zal als een van de eersten bijgezet zijn in het familiegraf. Haar voeten zijn spits gevormd ten gevolge van het lange liggen op bed. Het gezicht van de man met het kaakabces vertoont sporen van de geleden pijn. Een geschonken elders gemummificeerde kat staat op de rand bij het venstertje aan de rechterkant.

Ansichtkaart van de grafkelder (met toestemming)

Ansichtkaart met de vogels (met toestemming)

Foto genomen in de kerk

Het geheim van Wieuwerd

De mummies zijn op natuurlijke wijze gedroogd en niet behandeld.  Zodra ze uit de kelder gehaald worden vallen ze uiteen tot stof. Twee open raampjes in de kelder zorgen voor een natuurlijke luchtstroom. Deze is voelbaar als je er staat. De lage temperatuur en de hoge luchtvochtigheid spelen mogelijk een rol. Aan de noordzijde is het vochtiger en zijn de mummies het best bewaard. Later opgehangen vogels ondergingen hetzelfde mummificerende proces. In nagebouwde kelders op andere plaatsen is geen spontane opdroging waargenomen. De plek speelt hier een belangrijke rol. Sommige mensen denken dat er meer factoren zijn die bijdragen aan het uitdrogingsproces. Kan er sprake zijn van aardstralen? Leylijnen misschien?

Knooppunten en leylijnen

Wieuwerd wordt genoemd in het boek 'Leylijnen en leycentra in de Lage Landen'. Het gaat om een leycentrum op de plaats van de grafkelder en de mummies. De lijn loopt door de lengte-as van de kerk. Wieuwerd ligt op een leylijn tussen Easterwierrum en Wommels. Maar als ik even verder zoek ontdek ik Wieuwerd op een kilometerslange lijn die doorloopt richting de Externsteine. Aan de westelijke kant eindigt de lijn in de Waddenzee (of loopt door naar een verder punt?). Vlak voor hij onder het water 'verdwijnt' ligt het belangrijke leycentrum bij Wijnaldum. De plaatsjes Easterwierrum en Wommels vormen een kruisverbinding met de grote lijn. Wat is dit een leuke ontdekking :-).

Persoonlijke ervaring

Het bovenstaande verklaart ook mijn persoonlijke ervaring. In de kelder voel ik een sterke energie rond mijn hoofd. Ik sta precies in het midden voor de vier kisten. Boven in het koor is de energie ook voelbaar, maar zwakker.
Met mijn wichelroedes loop ik een rondje rond de kerk. Ligt het aan de volle maan of is de leylijn hier zo breed als het kerkje zelf? Aan de oostkant lijkt de lijn door te lopen naar het kasteel van de familie Walta dat daar ooit stond. Vanaf dat punt tot aan het kelderraampje aan de zuid-oostkant valt de energie even weg.

Interieur

Wat me opvalt is de decoratie van de preekstoel, waarbij als eerste een vrouwenfiguur in het oog springt. Ze trekt mijn aandacht door het kind in haar armen en de twee engeltjes aan haar zijde. Even denk ik aan Maria, maar zo is het niet bedoeld. De afbeelding symboliseert de liefde, weergegeven door een vrouw met drie kinderen. Ik laat me in de war brengen door de toch duidelijk herkenbare vleugeltjes van de kindjes op de grond :-).
Geen afbeeldingen van de vier apostelen dit keer, maar vijf allegorische figuren die de hoop, vrede, liefde, geloof en waarheid verzinnebeelden.

'De Liefde'                                             'Het Geloof'

  

'De Vrede'                                                 'De Hoop'

'De Waarheid

Traditionele protestantse inrichting

De kerk heeft nog een traditionele protestantse inrichting. De plaatsen voor mannen en vrouwen waren gescheiden. De open vrouwenbanken staan dwars op de zuidmuur. De gesloten mannenbanken langs de noordmuur. Langs de noordmuur staan ook één of meer herenbanken. De rijken zaten dus in de banken recht voor de preekstoel en hadden zo de beste plaats, aldus de gids. Leuk detail dat me verteld werd was dat de banken van de vrouwen wijder waren vanwege de rokken. De banken van de mannen hadden een rugleuning. Verschil moest er kennelijk zijn :-).
Het orgel stamt uit 1788 en is een aantal keer gewijzigd en vergroot. Het bijzondere element is hier de schildering van de gedrapeerde gordijnen.

Noormannenpoortje

De enige oorspronkelijke muur is aan de noordkant. Daar zie je nog een romaans raampje en een inmiddels dichtgemetseld Noormannendeurtje. Dat hele lage poortje, waar je zonder te bukken niet door kan, is in vroegere tijden hoger geweest. Hier was de oorspronkelijke ingang voor de vrouwen en kinderen. Zij zaten in de banken aan de noordkant van de kerk. Aan de donkere kant dus. Vanwege die zondige appel van lang geleden. In het zuiden, aan de kant van het licht, zaten de mannen en de oudere jongens. Het doopvont en het kerkhof lagen traditioneel ook aan de noordelijke kant. Door de voortdurende ophoging van het kerkhof werden de poortjes steeds lager.

Volksverhaal

Het Noormannenpoortje heeft een eigen verhaal. Het verhaal gaat dat het poortje gebouwd is in opdracht van een Noorman met de naam Godfried. Bij het uitgaan van de kerk moesten ze hun hoofd buigen voor hun veroveraars. Slim als ze waren, gingen de Friezen achteruit het poortje door. Dit was tegen het zere been van Godfried, die vervolgens de poortjes dicht liet metselen. In tegenstelling tot wat je zou denken heeft het poortje dus weinig met de Noormannen te maken

 

Vooraanzicht                                                 Noormannenpoortje

Noten

De grafkamer is als familiegraf gebouwd in opdracht van de familie Walta. Zij bezaten een slot ten noorden van het dorp (Walta-slot of Thetinga-state).  Mogelijk zijn er ook leden van de Labadisten bijgezet. Dit was een vrij radicale geloofsgroep, die in communeverband leefde. Drie dochters van de familie Walta waren aangesloten bij deze sekte. Zij kwamen in 1675 terecht in het kasteel.
Ook Anna Maria van Schuurman speelt een belangrijke rol in dit verhaal.

Andere blogjes over plekken waar mummies gevonden zijn:
Almen: In de kelder is het donker
Tholen: Een bezoek is de moeite waard

Bronnen

Brochure Wieuwerd en zijn historie - tiende, bijgewerkte druk, 1977

Traditionele protestantse inrichting: Informatie Nicolaaskerk Wieuwerd

Vroomheid en Vergankelijkheid, De Franeker Martinikerk - J. de Vries
Leylijnen en leycentra in de lage landen - Wigholt Vleer

Websites

Noormannenpoortjes
Kaart leylijnen Friesland

Sint Hallvard en het wapen van Oslo

In Oslo stuit ik op een bijzonder putdeksel. Het trekt mijn aandacht door de afbeelding. De man in het midden heeft drie pijlen in de ene hand, en een rond voorwerp in de andere. Onder zijn voeten ligt een naakte vrouw. Twee leeuwen en vier sterren maken het plaatje rond van wat het wapen van de stad blijkt te zijn. Het beeldt de legende van Sint Hallvard uit...

Putdeksel met  zegel van Oslo

Het wapen of zegel

Op het putdeksel is het wapen van Oslo afgebeeld.  Het is gelijk aan een zegel dat rond het jaar 1300 werd gebruikt. Dit oude zegel kun je hier vinden. Het huidige wapen of zegel is ontworpen in 1924 en is gelijk aan het oorspronkelijke exemplaar. Het beeldt de legende van Sint Hallvard uit. De leeuwentroon refereert aan de zegels van de koningen van Noorwegen. Hiermee komt de heilige symbolisch op koninklijke hoogte te staan.

Het wapen van Oslo (bron afbeelding)

De legende

Sint Hallvard was de Patroonheilige van Oslo. Al in 1130 werd een kathedraal aan hem gewijd. In de legende wordt verteld dat Sint Hallvard een vrouw wilde redden van een groep achtervolgers. Ze werd beschuldigd van diefstal. De heilige probeerde met haar per boot het Dammenfjord over te steken. Beiden werden door een een pijl gedood. De vrouw kreeg een graf op het strand en Sint Hallvard werd met een molensteen om zijn nek tot zinken gebracht. Toch belandde hij niet op de bodem van de fjord. Ondanks de zware last bleef zijn lichaam drijven. De derde pijl zou symbool kunnen staan voor het ongeboren kind dat de vrouw droeg, aldus de informatie.

Het kan verkeren

Het zegel is aan veranderingen onderhevig geweest. Al scrollend kom ik verschillende versies tegen. Bij een tweede zegel uit 1590 zijn de attributen van hand verwisseld en de sterren verdwenen. In 1624 wordt de stad geteisterd door een grote brand en niet meer opgebouwd. De kerk van Sint Hallvard vervalt tot een ruïne en de legende raakt in het vergeetboek.
Om redenen waarover we kunnen gissen wordt het zegel in 1659 veranderd. Koningin Margareth 1 staat in deze versie centraal. De afbeelding is bij de bevolking erg populair en wordt ook afgebeeld op haardplaten. Onder haar voeten ligt een geharnaste dode soldaat. De molensteen is dunner en lijkt meer op een ring. Samen staan ze symbool voor de drie landen die zij verenigde: Zweden, Noorwegen en Denemarken. De dode soldaat vertegenwoordigde de vijand van de koningin, te weten Albrecht van Mecklenburg.

Wapen uit 1659 (bron afbeelding)

Met het huidige wapen zijn we weer terug bij af. Het kan verkeren :-).

Websites

https://nl.wikipedia.org/wiki/Wapen_van_Oslo

http://ngw.nl/heraldrywiki/index.php?title=Oslo

De Zwarte Madonna in Creuse

Met zijn vieren zijn we op weg naar St. Quentin la Chabanne. Daar staat een Zwarte Madonna in de crypte van het kerkje. Zij is de enige in het departement Creuse en we willen haar niet graag missen nu we min of meer in de buurt zijn. Er zijn fundamenten gevonden van een oudere kerk en in het verre verleden heeft er een Romeinse Tempel gestaan op deze plek...

Notre Dame sous Terre (Onze lieve Vrouwe onder de Aarde)

Notre Dame sous Terre 

Onderweg komen we tot de ontdekking dat er uitgerekend deze dag (12 augustus) een processie plaatsvindt ter ere van Notre Dame sous Terre. We zouden  dat graag meemaken, maar het is duidelijk dat we dat niet gaan halen. We vervolgen onze reis in de hoop er nog een staartje van mee te pakken. Stel je voor, dat we er aankomen en dat de Madonna op stap is :-). Maar het ligt anders. Er zijn bloemen gebracht en ze heeft voor zover we het kunnen over zien haar plaatsje in de crypte niet verlaten.

 De Zwarte Madonna is donker en mooi! Ze draagt haar kindje op de linkerarm en staat in de achterste nis van de crypte. Ze is een vervangend exemplaar voor een ouder beeld uit de dertiende eeuw. Dat laatste is tijdens de godsdienstoorlogen verwoest. Het huidige beeld stamt uit de zeventiende eeuw en is dus van latere datum dan het kerkje. Haar specialiteit is om de kinderen te beschermen. Als dank daarvoor worden in de crypte kleding, schoentjes en linten bewaard. Aan beide zijden van de nis zijn gedenktekens zichtbaar.

Onder de nis waar Notre Dame sous Terre staat is een symbool met een dubbele M te zien. Verstrengeld met elkaar, de ene rechtop en de andere ondersteboven. Ik heb dat eerder gezien bij de Zwarte Madonna van Limoux. Het zouden de initialen van Maria Magdalena zijn.

De bloemen getuigen van de zojuist gehouden processie
Onder het kleed de 'dubbele M'  

De 'dubbele M' bij Notre Dame de Marceille in Limoux

Notre Dame sous Terre in de bovenkerk

Boven in de eigenlijke kerkruimte ontdek ik twee ramen met de tekst  'Notre Dame sous Terre. Het ene toont een Maria met kind, en het andere Jezus met Maria. De figuur van Jezus kroont de Maria.
Deze afbeelding zet me aan het denken. Wordt hiermee een relatie gelegd met Maria Magdalena? 

Verder staan er nog twee oude beelden. De ene Maria staat op een toren en draagt het kind rechts. Het kindje staat op een 'wereldbol' met sterren. De  kleuren van haar gewaad zijn traditioneel blauw en wit. Zowel de Madonna als het kind zijn gekroond.
Het andere beeld is duidelijk ouder en maakt deel uit van een soort drieluik. Haar kleuren zijn rood en blauw. Ze draagt het bijna staande kind op de linkerarm en vormt het hoofdelement van een drieluik.
Van beide Maria's kan ik geen aanvullende informatie vinden.

Notre Dame sous Terre aan de onderzijde van het raam

Een tweede raam met de tekst 'Notre Dame sous Terre'

Twee oude Maria beelden in de kerk

Het kerkje

Het kerkje staat op een heuvel en dateert uit de veertiende eeuw. Het staat op een pleintje met aan zijn zijde het oude stadhuis, dat nu in gebruik is als school. Boven de ingang in het westen  hangen vier klokken in bogen, die onderdeel uitmaken van een  klokmuur. Er is een afstand van zo'n vijf meter met de rest van het gebouw. De crypte zou tegelijk gebouwd zijn met het schip. Andere bronnen noemen de elfde eeuw als datum.

Een ouder heiligdom

Op het informatiebord zijn met groen de fundamenten van een oudere kerk aangegeven. 'Tijdperk onbekend' staat er in de legenda bij vermeld. Onderaan wordt verwezen naar een menhir in de buurt. In verschillende  bronnen lees ik dat hier voorheen een Mercurius tempel heeft gestaan. Een heiligdom gewijd aan de Romeinse god Mercurius dus, de god van de handel, de reizigers en de winst.
In het huidige kerkje staat een bewaard gebleven altaar uit de eerste tot tweede eeuw na Christus.  De inscriptie getuigt van een eredienst voor Mercurius en de keizer. De tekst ervan luidt: 'In opdracht van Sabinus heeft Clarissa van haar fortuin dit altaar geplaatst'. Het is opgedragen aan Omperial Numina en Mercurius. De inscriptie eindigt met 'Biga heeft haar wens terecht vervuld'. Het is gekerstend door het te zegenen (transformé en bénitier). Een afbeelding ervan vind je op deze site. Het altaar staat onderaan een trap die naar boven leidt. Ik ben er voorbij gehold op weg naar de crypte :-).
De vraag die in me opkomt is of deze heuvel mogelijk plaats geboden heeft aan een tempelcomplex dat groter was dan het huidige kerkje. Iets van de grootte van de tempel op de Puy de Dôme kan ik me hier niet voorstellen. Op internet vind ik afbeeldingen die meer in de richting gaan van de stijl waarin de (gereconstrueerde) Nehelleniatempel er uit moet hebben gezien. Een van de best bewaarde tempels uit de tijd van de Romeinen staat in de stad Nîmes. Een foto ervan vind je hier.  

Op het informatiebord staan de resten van een ouder gebouw aangegeven

Links: Ruïnes Mercuriustempel Puy de Dôme (Frankrijk)

Rechts: Reconstructie tempel Nehellenia (Nederland, Colijnsplaat)

Krachtplaats

Nog even dwalen mijn gedachten naar de Zwarte Madonna en de Romeinse tempel die voorheen op deze plaats gestaan moet hebben. Heel waarschijnlijk was dit in de voorchristelijke tijd al een Keltische heiligdom. Wordt hier al eeuwenlang de godin in verschillende vormen vereerd?

Zowel in de crypte als in de kerk kon ik energie rond mijn hoofd waarnemen. Dat dat voor iedereen anders is en mogelijk afhankelijk van het tijdstip is een gegeven. Maar wie weet ervaar je het zelf als je deze oude plaats bezoekt. 

Adres

Creuse: Departement 23
D992 Saint-Quentin-la-Chabanne - Frankrijk
Coördinaten: 45. 51.53 N, 209.16 E

Noten

De crypte ligt onder het oostelijk deel van het schip en is vanuit de kerk bereikbaar via een trap.
Hier bevindt zich de Zwarte Madonna met de toepasselijke naam 'Notre Dame sous Terre'.

Van de Puy de Dôme is bekend dat er al vanaf de Oudheid veelvuldig erediensten werden gehouden. Eerst door het volk der Avernes en vervolgens door de Gallo-Romeinen die er rond de eerste eeuw na Christus een Mercuriustempel bouwden. 

Onze voorouders bouwden tot 1350 hun heiligdommen bij voorkeur op krachtplaatsen. Deze plaatsen werden in principe door de kerk overgenomen en gekerstend, net zoals dit met het altaar gebeurde. Het in gebruik nemen van deze 'heidense' plaatsen gebeurde in opdracht van Paus Gregorius de Grote. Tijdens het Concilie van Tours in het jaar 567 werd het vereren van stenen, bomen en bronnen verboden. In 601 verbiedt Paus Gregorius de Grote (589-604) het verder verwoesten van heilige plaatsen. Hij geeft per brief aan Melitus de opdracht om alle heidense plaatsen te integreren in het christelijk geloof ('de tempels van de heidenen niet te verwoesten maar met wij-water te besprenkelen em daarna in christelijke kerken te veranderen'). 
Het verbod om nog langer op voorchristelijke plaatsen te bouwen lijkt in relatie te staan met het uitbreken van de pest. 

Bronnen

Jacques Bonvin- Vierges Noires  La réponse vient de la Terre, p. 239
Coys Goisen - De oude Wijsheid, p.26
Dr. Annine E.G. van der Meer- De Zwarte Madonna van Oer- tot Eindtijd
Dr. Annine E.G. van der Meer- De Drie Dames uit Duitsland, p.51, 53 n. 12, 13
Wigholt Vleer - Leylijnen en leycentra in de Lage Landen, p 27

Websites

https://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%89glise_Saint-Quentin_de_Saint-Quentin-la-Chabanne

https://monumentum.fr/eglise-saint-quentin-pa00100192.html

http://creuse.meconnu.fr/l-eglise-de-st-quentin-la-chabanne

http://www.aubusson-felletin-tourisme.com/Se-divertir/Les-sites-de-visites/Patrimoine/(fiche)/eglise-saint-quentin-171002207-df2e1a8

http://creuse.meconnu.fr/l-eglise-de-st-quentin-la-chabanne (foto's kerk).

http://www.mesvoyagesenfrance.com/D23/Saint-Quentin-la-Chabanne.html (foto's kerk).

http://www.mariusvazeilles.fr/blog/wp-content/uploads/2016/11/actes-colloque-Marius-Vazeilles-2015.pdf p.39: Un autre sanctuaire devait exister à proximité de St Quentin-la-Chabanne, comme en témoigne un autel inscrit qui s’y trouve en remploi. L’inscription y atteste un culte en l’honneur de Mercure et de l’empereur23. Malheureusement, aucun site n’est connecté à cette inscription.

http://lieuxsacres.canalblog.com/archives/limoux__11_aude_/index.html
Afbeelding altaar

http://jokessterrenkruid.blogspot.nl/2014/09/nehalennia-en-haar-tempel-bij-de-haven.html

http://zonnigzuidfrankrijk.nl/languedoc-roussillon/bezienswaardigheden/maison-carree/(foto Romeinse tempel).

https://monumentum.fr/menhir-dit-pierre-fitte-pa00100193.html

https://nl.wikipedia.org/wiki/Mercurius_(mythologie)

http://www.nehalennia-tempel.nl/

https://nl.wikipedia.org/wiki/Numina

http://www.auvergne-toerisme.nl/articles/puy-de-dome-de-grootste-vulkaan-van-de-auvergne-271-3.html

https://sourcebooks.fordham.edu/basis/bede-book1.asp

Citaat brief Paus Gregorius:"To his most beloved son, the Abbot Mellitus; Gregory, the servant of the servants of God. We have been much concerned, since the departure of our congregation that is with you, because we have received no account of the success of your journey. When, therefore, Almighty God shall bring you to the most reverend Bishop Augustine, our brother, tell him what I have, upon mature deliberation on the affair of the English, determined upon, viz., that the temples of the idols in that nation ought not to be destroyed; but let the idols that are in them be destroyed; let holy water be made and sprinkled in the said temples, let altars be erected, and relics placed. For if those temples are well built, it is requisite that they be converted from the worship of devils to the service of the true God;

Meerminnen en meermannen in Zierikzee

Meerminnen en meermannen

Boven het poortje op de Melkmarkt houden een meermin en een meerman het wapen van Zierikzee in hun midden. Ik heb het al eerder gezien en op de foto gezet. Maar een nieuwe foto bespaart me het zoeken in mijn archieven-op-sticks. Tot op vandaag hebben alleen de meermin en de meerman mijn aandacht gevangen. Pas tijdens een animatie in het stadhuismuseum kwam het wapen in zicht. Kennelijk ben ik een ster in het globaal waarnemen :-). Ze schuiven voorbij op het scherm en ik vind ze terug op de glazen deuren die toegang geven tot de verschillende zalen.

Een meermin en een meerman met het wapen van Zierikzee

Het wapen op de toegangsdeuren naar de zalen

Met een half oog doorkruis ik met Man en Kleinzoon het museum. Alert op meerminnen en meermannen. Nu ik weet dat ze er zijn wil ik ze namelijk heel graag vinden. En ze staan niet in het genummerde gidsje vermeld. Pas aan het einde van ons bezoek traceer ik ze bij de lift. Man en Kleinzoon wachten geduldig in de hal tot ik foto's gemaakt heb van meerminnen en -mannen met en zonder wapen. Ze slaken een passende zucht als ik terug ren om het wandkleed met de legende van de meermin te zoeken. Het hangt in dezelfde hal. 

De verzameling in de vitrinekast

Het wapen boven de kast op de wand

Informatie uit het gidsje behorende bij de vitrine 

Bij de uitleg in het aparte gidsje in de hal stuit ik op een interessant gegeven. 'Op oude zegelstempels van Zierikzee wordt het wapenschild van de stad - met daarop een leeuw- aan weerszijden vastgehouden door twee meerminnen. Later, in de 16de  eeuw, is een van de meerminnen vervangen door een meerman'. Beetje bedenkelijk in mijn ogen :-). Op de vergroting van de foto zie je de twee meerminnen terug. Het zegel stamt uit 1425 (moderne afdruk).

Zegel met twee meerminnen

Nader onderzoek wijst uit dat er meerdere afbeeldingen van deze zeewezens in de stad te vinden zijn. Je vindt er een op de gevel van de Beurs of Gasthuiskerk (meermin en meerman). Ik vind ook een foto van het wapen met twee zeemeerminnen. Het zou te vinden moeten zijn aan de binnenzijde van de Noordhavenpoort. Toch maar weer eens langslopen :-).

Wapen met twee meerminnen  (bron)

De legende

Van de vissers van Westen Schouwen wordt verteld dat ze 'zo rijk waren als de zee diep was'. Zo rijk zelfs, dat ze voor hun schepen zilveren spijkers gebruiken. De gespen op hun schoenen waren van goud. Ze waren trots en wreed. Op een dag vingen ze een meermin in hun netten. Ze smeekte de vissers om haar vrij te laten, maar die lachten haar uit. Haar mannetje volgde het schip tot in de haven. Zijn vrouwtje werd aan wal gebracht en stierf op de kade. De meerman ontstak in woede. Hij wierp een handvol zand en wier in de haven en riep: 

Schouwen, Schouwen, 't zal je rouwen, 

Dat je mijne vrouwe houwe!

't Rieke Schouwen sal vergaen

Alleen de toren blijven staen!

De haven is verzand en de vissers werden zo arm, dat ze als bedelaars door het eiland moesten trekken. 

Zelfs op het kleine waddeneiland Baltrum in Oost-Friesland werd er over verteld. Hier wist het 'zeewijfke' dat in Schouwen gevangen was te ontsnappen. Terwijl ze in het water glipte en in de diepte verdween, riep ze dreigend: 

 O, Schouwen, o, Schouwen,

Dat sall di rouwen!

De volgende dag kwam er een grote vloed opzetten, die heel Schouwen heeft overspoeld.

Het wandkleed beeldt de 'Legende van Westenschouwen' uit.

Noten

-Het wandtapijt is geweven door de weverij van Edmond de Cneudt naar een ontwerp van Cuno van der Steene, 1944

-Sage is een passender woord voor dit volksverhaal.

-Op 20 april 2018 is er een standbeeld van een zeemeermin op Schouwen onthuld. Het silhouet van roestvrij staal staat op een sokkel van schelpen. Het beeld staat bij de rotonde bij de trap naar het strand.

Bronnen

Museum: Gidsje bij de vitrine

Zeeuws Sagenboek - J.R.W. en M. Sinninghe (1933).

Websites

https://www.geheugenvannederland.nl/nl/geheugen/view?coll=ngvn&identifier=NFA04%3Aakl-660112-1

https://www.nationalebeeldbank.nl/stock-photo-zeemeermin-en-zeemeerman-op-de-gevel-van-de-beurs--beuze--in-zierikzee-%20-image00109204.html

https://www.zierikzee-monumentenstad.nl/bezienswaardig/monumenten/gasthuiskerk/

https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Wapen_van_Zierikzee

https://nl.wikipedia.org/wiki/Baltrum

https://www.omroepzeeland.nl/nieuws/98740/Zeemeermin-strandt-in-Westenschouwen-video

http://www.wereldregio.nl/2018/04/04/zeemeermin-op-20e-april-op-haar-plaats/

http://www.gevelstenen.net/kerninventarisatie/plaatsenNed/Zierikzee.htm