De beuken van Avebury

Op de aarden wal die rond de steencirkels van Avebury loopt staan vier indrukwekkende beuken. Ik vind bij een eerste bezoek in het jaar 2004 kleine geschenkjes en briefjes tussen de wortels. Die lijken licht te geven als je ze fotografeert. Als ik de plek vijftien jaar later bezoek is er veel veranderd...

Van plechtige beuk tot lapjesboom

De vier oude beuken staan in een groepje bij elkaar op de aarden wal. Het wortelstelsel van de bomen is met elkaar verweven en indrukwekkend om te zien. Het is een tijd geleden dat ik hier was en het licht dat de wortels leken te weerspiegelen is in mijn geheugen blijven hangen. Na vijftien jaar ben ik terug en ik verheug me op het bezoek aan deze stille plek. Samen met de kleinkinderen klim ik omhoog. Deze voor mij zo bijzondere ervaring wil ik graag met ze delen. 

De beuken in het jaar 2004

Ik vind kleine geschenkjes en briefjes tussen de wortels

Samen met de kleinkinderen klim ik omhoog

Mijn verbazing kan niet groter zijn. Overal waar ik kijk zie ik lintjes om de wortels en takken. Ook grotere voorwerpen wapperen in de wind. Een klein handschoentje zwaait me vrolijk toe vanaf een tak. In de holte van de boom die het meest aan de kant staat liggen oude bloemen. Er zijn touwtjes om de stam gespannen waaraan eveneens lintjes geknoopt zijn. Ik vermoed een groepsritueel. Tussen de wortels vind ik resten van kaarsjes die ter ere van de plek gebrand zijn. De beuk is veranderd in een lapjesboom. Of ik er blij van word weet ik niet. Voor de kleinkinderen is het een eerste ervaring die is zoals die is. Voor mij voelt het anders.

Een indrukwekkend wortelstelsel

Zowel rond de wortels als takken zijn lintjes geknoopt

Lapjesbomen

Het dubbele is dat ook lapjesbomen mijn belangstelling wekken. Voor mij zijn het plaatsen waar de energie bijzonder genoeg is om bij stil te staan. Ze staan vaak op plekken waar de Grote Moeder al vanouds vereerd werd. Ik kan daar blij van worden en van genieten. Het verschil is dat ik die bomen als lapjesboom heb leren kennen. Net zoals mijn kleinkinderen de beuken van Avebury nemen zoals ze zijn :-). 

Lapjesboom (Blog: De residentie van de Grote Moeder)

Lapjesboom bij de bron van de rivier de Kennet

---

Adres
Coördinaten Avebury: 51° 25′ 40.44″ N, 1° 51′ 3.96″ W 

Eerder blogs
Over beuken: Ik kan er niet genoeg naar kijken
Lapjesboom en grot bij de Externsteine: De residentie van de Grote Moeder

Website
https://www.monumentaltrees.com/nl/gbr/engeland/wiltshire/2359_aardenwalvanavebury/

De godin op de toren

Het kerkje dat ik graag wil bezoeken ligt een flink eindje rijden vanaf ons logeeradres. Om precies te zijn: een heel eiland verder, verbonden met een dijk, dat dan weer wel. Ik wil er heel graag heen omdat er een oude steen met een vruchtbaarheidsgodin is ingemetseld in de toren. Een mannelijke partner prijkt aan de andere kant. Onder het motto: 'Je weet maar nooit of we hier nog een keer komen' stappen we in de auto en rijden we naar het puntje van het eiland Harris...

De Sint Clemenskerk in Rodel

Na een lange rit over smalle weggetjes komen we aan in het plaatsje Rodel. Dit ligt aan de zuidelijke rand van het eiland Harris, dat deel uitmaakt van de Buiten-Hebriden. Het oude kerkje staat op een verhoging in het landschap en is gewijd aan de heilige Sint Clemens. Voor mijn gevoel ligt het bijna aan het einde van de wereld, een beetje verlaten, maar niet vergeten. Op de een of andere manier zijn we niet de enigen die op dit tijdstip aankomen. En zelfs niet de enige Nederlanders. Toch wel bijzonder :-).

Omgeven door graven staat het kerkje op een verhoging in het landschap

Twee ingemetselde stenen

In de kerktoren zijn twee stenen ingemetseld, met een duidelijke link naar vruchtbaarheid. Aan de zuidzijde van de toren troont de vruchtbaarheidsgodin. Ze draagt een baby of dier in haar armen. Een baby lijkt in eerste instantie het meest waarschijnlijk. Je krijgt de indruk dat ze het kindje net gebaard heeft. Maar als je goed naar deze foto kijkt zou het net zo goed een diertje kunnen zijn. Er wordt gefluisterd dat het een selkie is, een van de mythische wezens uit de zee...

Deze Sheela-na-gig draagt een baby of dier in haar armen

De 'Lewd man van Rodel'  op de kopkant van de toren (rechterfiguur)

De moedergodin is samen met een andere steen in de toren gemetseld. Op die tweede steen vinden we het mannelijke symbool van vruchtbaarheid. Het ziet er een beetje ondeugend uit. De kerkelijke leiding van nu heeft er duidelijk moeite mee, gezien het informatiebord dat we binnen vinden.

Daar wordt de Sheela-na-Gig genoemd als mogelijk vruchtbaarheidssymbool. Het wordt voorafgegaan als een waarschuwing tegen lust. De linkerfiguur op de westkant van de toren krijgt ook een onderschrift. De bedekking zou de voorloper van de Schotse kilt kunnen zijn. Aan de naakte man rechts wordt geen aandacht besteed, zelfs geen waarschuwing. Misschien is het beeld al te duidelijk in combinatie met de vruchtbaarheidsgodin? Ze hebben er wel een mening over: de naam die hij draagt is 'Lewd Man of Rodel' met de betekenis van 'Onzedelijk man van Rodel'. Boven het tweetal is een steen met een bisschop boven een stierenkop. De stier staat voor kracht en rijkdom. Heeft de bisschop hier een onzichtbare taak?

De afbeelding van de koe of stier komt vaker terug langs de rand van de kerk. Evenals wat onherkenbare, verweerde figuren of dieren. Behalve de godin, de man en de figuur in de Schotse rok zijn de andere beelden in een soort nissen van een rand geplaatst.

De Sheela na Gigh

De godin stamt uit het voor-christelijke tijdperk. Uit de tijd dat vruchtbaarheid een belangrijk thema was. Deze vruchtbaarheidsgodin ziet er een stuk serener dan de andere 158 Sheela-na-gigs die te vinden zijn in Groot-Brittannië en Ierland. De aandacht wordt verlegd van de geslachtsdelen naar het wezentje dat ze draagt.

In de toren worden we verrast door een altaartje voor haar. Op de vensterbank boven de steen zijn kleine offertjes voor haar neergelegd. Kennelijk heeft de vruchtbaarheidscultus de eeuwen overleefd.

De vensterbank is in gebruik als genomen als altaartje

De Sheela na Gigh

Veel Sheela na Gighs stammen uit de Middeleeuwen of de vroeg-christelijke periode. Maar het is niet ondenkbaar dat ze uit een nog oudere periode komt. Ze staat voor bescherming, geluk en vruchtbaarheid. De Sheela van deze kerk is ouder dan het huidige gebouw. Misschien hoorde ze bij een eerdere kerk op deze plaats of nog een oudere heidense plaats. Dat weten we niet. Verondersteld wordt dat ze bescherming bood aan de mensen in de omgeving. Ze symboliseert de cyclus van leven, dood en hergeboorte. In de Middeleeuwen vond je haar op kerken boven de hoofdingang of bij ramen. Je kwam haar tegen op belangrijke plaatsen. Ze had een heilige en religieuze betekenis voor de Kelten. Ze was beschermend, had grote kracht en weerde ongeluk af.
Na de Reformatie was de Sheela verboden. Veel ervan werden vernietigd, of verborgen op een veilige plaats. Een groot aantal werd hergebruikt op kastelen. Maar je vindt haar ook bij bronnen, op graven en op staande stenen. Ze worden gevonden of hergebruikt. Haar magische kracht is nog steeds aanwezig. Ze symboliseert de vrouwelijke, spirituele kracht.

De verdwenen steenkring

In een ver verleden was Rodel een belangrijke havenstad. Er zijn mythes en verhalen omheen geweven. Mensen vertellen van een oude steenkring, die nu onder water verdwenen is. Zelfs de naam ervan is in de herinnering bewaard gebleven: 'De steen van de Zon'. Dan moet je natuurlijk wel denken aan heel lang geleden, toen het waterpeil een stuk lager lag dan tegenwoordig. Maar nu zou je er af en toe ook nog een glimp van kunnen opvangen, bij heel laag tij. Waar of niet waar, er zijn mensen die het met eigen ogen gezien hebben.
Martin beschrijft de cirkel in het oude boek over de westerse eilanden. Die zou aan de oostkant van het stadje hebben gelegen. De steenkring bevindt zich op zo'n 7 meter van de kust en ligt ongeveer 18 meter onder water. De cirkel is zo hoog als twee verdiepingen. Hij is aan de bovenkant breder dan aan de onderkant en Martin vergelijkt de vorm met een oven. Hij schrijft dat hij de ene kant perfect kon zien, maar vanwege de wind geen zicht had op het andere deel. Misschien is dit niet de enige cirkel die onder water is verdwenen, vertelt hij. Aan de andere kant van de baai zou nog een cirkel zijn. Dat vertelden de mensen in het dorp tenminste in zijn tijd, rond 1700.

Selkies

Een selkie is meer dan een zeehond. De mensen in Schotland en Ierland en de Faroër eilanden zijn er zeker van dat het mythische wezens zijn. Ze kunnen hun huid afwerpen en op het land leven. Dan zien ze eruit als mensen. Ze lijken ook in hun gedrag wel op mensen. Soms hoor je niet of er een selkie of een baby huilt. Je kan het een beetje vergelijken met zeemeerminnen. Als selkies en zeemeerminnen hun huid afleggen kunnen ze leven op het land. Misschien doen ze dat maar af en toe. Er schijnen bepaalde dagen voor te zijn. Kunnen ze niet tijdig weer in hun huid kruipen dan zijn ze gedoemd om aan land te blijven. Ze trouwen met de man die hen lief heeft en vormen een gezin. Ook al zijn ze heel gelukkig, ze verlangen hun hele leven naar de zee. Als ze erin slagen hun huid terug te vinden zeggen ze het land vaarwel. Degenen die ze achter laten kunnen rekenen op grote porties vis. Zou de Sheela na Gigh zo'n mythisch wezentje in haar armen houden? Is zij misschien zelf een oude zeegodin? Behoort ze tot 'Het volk van de Zee'?

---

Extra informatie

De kerk in Rodel is de enige kerk in Schotland van voor de Reformatie die nog in zijn geheel is bewaard. Het gebouw dateert van rond 1500. Hij is verschillende keren gerestaureerd. Dat wordt zowel aan de buitenkant als aan de binnenkant vermeld. De stenen  die in de toren verwerkt zijn hebben een onbekende herkomst. Ze zijn ouder dan de oudste delen van de kerk. Niemand weet waar ze vandaan komen en wie ze in de toren heeft geplaatst. Dat er een oudere kerk heeft gestaan lijkt wel zeker. Hoe oud de stenen zijn blijft onbekend.

Adres

St Clement's Church, Roghadal (Rodel), Isle of Harris

Bronnen

Goode, Star - The dark goddess of sacred power
Martin, Martin - A Description of the Western Islands of Scotland Circa 1695
Roberts, J en McMahon, J - The Sheela-na Gighs of Britain & Ireland (An Illustrated map / Guide)
Smith, Jill - Mother of the Isles
Thomson, David - The People of the Sea.

Belangrijkste websites

Foto sheela-na gigh Rodel
Oude Foto kerk Rodel
Ook in de kerk zelf is het een en ander te zien: meer informatie
Steencirkel, citaat uit het boek van Martin. Boek: p.115
Selkie

De koningsterp van Wijnaldum

Wijnaldum staat al een tijd in de planning. Ten oosten van het dorp ligt de Koningsterp, zijn naam waardig door de vondst van een gouden mantelspeld. Hier moet een belangrijk knooppunt van leylijnen zijn. Op de plattegrond is de terp eenvoudig te traceren. Maar vanaf het uitkijkpunt is het moeilijker om hem te vinden. Afgegraven steekt hij nauwelijks boven het maaiveld uit. Het is zo'n ervaring van 'ik stond erbij en ik keek ernaar'. Het lijkt erop dat Wijnaldum vandaag met rust gelaten wil worden...

Een koning waardig

De Tjitsma-terp in Wijnaldum staat te boek als Koningsterp. Hier zou de Friese koning Finn Folcwalding zijn residentie gehad hebben. En dat al in de zevende eeuw. De terp is in het begin van de jaren '90 afgegraven. Behalve een gouden mantelspeld zijn er munten, stukjes goud en zilver, scherven en andere voorwerpen gevonden, inclusief resten van dieren. Er is zelfs een oude gracht en een werkplaats ontdekt. Een vroege vondst van een gouden hanger met runen zou kunnen wijzen op een verering van de godin Freya of Fostare. Koningen of niet, een elite heeft er zeker gewoond. 

De Koningsterp

Naar die terp zijn we op zoek. Het kleine dorpje ligt te slapen in de middagzon. We lopen een rondje om de gesloten kerk. Het Archeologisch Punt ligt op een steenworp afstand. Hier zijn vondsten van de afgegraven terp te bezichtigen. De dame die de sleutel heeft is net een uurtje weg. Zoveel belangstellenden komen er niet meer langs zal ze gedacht hebben. We moeten het dus doen met wat we hebben en dat is een bordje-naast-de-deur met de plattegrond van zes terpen op een rijtje. Het geheel ligt zo'n 600 meter ten oosten van het dorp. Daar vinden we een bordje met de 'Terpen Toer'. Mét getekend kaartje. De Koningsterp is de tweede op rij, dus even tellen en klaar!

De terpen toer met de plattegrond aan het begin van de route

In de praktijk ligt het minder simpel. De eerste terp (officieel de laatste), is duidelijk herkenbaar door de iets hogere ligging. Voor de rest zien we velden en akkers. Dat is natuurlijk zo gek niet, want de beroemde terp is in het begin van de jaren '90 afgegraven. De aangegeven route loopt  in een boog om de twee eerste terpen heen. Ze liggen in het midden en zijn duidelijk niet bedoeld om bezoekers te trekken.
Het uitkijkpunt aan de route helpt ons niet veel verder. Er is een steen met een plattegrond op de bodem geplaatst en je kan van boven naar beneden kijken. En natuurlijk ook van bovenaf naar de terpen. We worden er niet veel wijzer van.

De steen met de plattegrond onderin de uitkijkpost

De terpen zijn duidelijk niet bedoeld om bezoekers te trekken

Van een passerende dame-met-hond horen we dat de Koningsterp achter de boerderij in de verte ligt. Van ons standpunt uit gezien ernaast. Dat geeft wat richting. De eigenaar van het gebied is hard met zijn tractor aan het werk. Ik heb het lef niet om de hoogte op te klimmen en achter hem aan te rennen :-).

De eigenaar van de terp is hard met zijn tractor aan het werk

Een gouden mantelspeld of fibula

Het onderste deel van de speld is al in 1953 door een boerenknecht gevonden. Hij was aan het werk op een akker bij Wijnaldum. Tijdens het graven van drainagesleuven dook het stukje op, samen met twee menselijke schedels. En wat doe je er dan mee? De boer zette de schedels in zijn schuur om de melkknecht de schrik op het lijf te jagen. De fibula kreeg een plaatsje in de vensterbank van zijn zus. De speld heeft daar een aantal jaar liggen schitteren in de vensterbank :-). Op aandringen van een huisarts uit Dronrijp is het stukje uiteindelijk naar het Fries Museum gebracht. In het begin van de jaren '90 is er verder archeologisch onderzoek op de terp verricht.

Symbolen van een Noorse godheid

Als je goed kijkt zie je dat er verschillende motieven in de fibula van Wijnaldum zijn verwerkt. In het Fries Museum worden ze in een presentatie belicht. Het bovenste deel beeldt het hoofd van de god Odin uit. Wij kennen hem ook wel als Wodan. In het middenstuk zijn motieven van slangen en draken verweven. Aan de beide zijkanten zijn de raven van Odin terug te vinden. Het onderste deel verbeeldt de ogen en de snuit van een paard. Omdat de motieven als het ware door elkaar gevlochten zijn herken je ze minder snel. Maar als je het weet kom je een heel eind.

De fibula van Wijnaldum is gedecoreerd met Viking motieven

Meer fibula's

Op meer plekken in Friesland zijn fibula's gevonden bij afgravingen. Zo is er ook een goudschat gevonden bij Wieuwerd. Op de foto zie je deze fibula midden boven tussen andere sieraden en munten. Ook in Hegebeintum, Achlum en Hallum zijn fibula's opgegraven. Zelfs in het Groningse Aalsum is een mantelspeld gevonden. En hiermee is het lijstje vast nog niet compleet.

Goudschatten Wieuwerd (foto kerk Wieuwerd)

Leycentrum en Kerkenlijnen

Het centrum bij Wijnaldum wordt gezien als een van de belangrijkste van West-Europa. Op de terp zelf heeft nooit een kerk gestaan. Uit onderzoek is naar voren gekomen dat er niet minder dan vijfenzeventig kerkenlijnen naar dit centrum leiden. De suggestie is dat dit er zelfs wel meer kunnen zijn omdat de Waddenzee het centrum flankeert. Even ter vergelijking: het hoogste aantal kerkenlijnen schijnt tussen de twintig en tweeëndertig te liggen. Dat scheelt dus bijna de helft. Op een getekend kaartje zie ik dat de terpen precies aan de rand van een voormalige zeearm gelegen zijn.

Er lopen vanuit Wijnaldum lijnen naar Aalzum (bij Dokkum), Leeuwarden, Oldeberkoop, Stavoren en Westergeest. 

Twee kilometers lange leylijnen kruisen elkaar bij deze plaats. De ene loopt van Santigo de Compostella in Spanje via Wijnaldum naar Arkangelsk in Rusland en is 4000 km lang. De andere begint bij de Externsteine in Duitsland en eindigt bij Wijnaldum (bron). 

Vanuit Clervaux in Luxemburg loopt een lange leylijn naar Wijnaldum (bron)

Foto: met dank aan Ton van der Leeden 

Tot slot

De naam 'Koningsterp' is mede ontleend aan het verhaal van koning Finn en de gevonden schatten. 

De naam Wijnaldum zou de betekenis kunnen hebben van 'heilig oudheem' of heilig tempelheem'.

'Wij' wijst op heiligdom, 'ald' kan duiden op oud of tempel, 'dum' is heem (bron boek Wigholt Vleer).

De combinatie leylijnen, Koningsterp en oud heiligdom maakte het alleen al bijzonder om deze plaats te bezoeken. En toch... bleef het deze dag toeristisch in de oppervlakkige zin van het woord. Ik had het graag anders gezien. Heel graag zelfs. Maar Wijnaldum leek ondergedoken in diepe rust. Alsof er een bordje Niet storen aan het begin had gestaan :-).

---

Adres

De Koningsterp ligt ongeveer 600 meter oostelijk van het dorp Wijnaldum

Bronnen

De 'Koningsterp' van Wijnaldum - Archeologie in Fryslan 2
Leylijnen en leycentra in de Lage Landen - Wigholt Vleer (Tjetza-terp)
Fries Museum in Leeuwwarden

Belangrijkste websites

Archeologisch Steunpunt Wijnaldum: website 
Fries Museum: Collectie goudschatten gevonden in de Middeleeuwen
Friese koningen: Magna Frisia 
Ton van der Leeden: bron grote leylijnen

Eerdere blogs

Joke Visker: De mummies van Wieuwerd
Joke Visker: Een bijzonder fresco en een sterke energie

Een bijzonder fresco - en een sterke energie

In de kerk van Boazum is de jonge Christus zonder baard afgebeeld op een fresco. Op zich is dat  bijzonder genoeg. Bovendien blijkt al snel dat de kerk op een krachtplaats staat. Maar waar ik ook zoek en hoe lang ik ook zoek, ik vind Boazum nergens genoemd in bronnen als liggend op een leylijn. Toch heb ik geen wichelroede nodig om te constateren dat er op deze plaats sprake is van een verhoogde energie...

Sint-Martinuskerk

Boazum, in de vlakke Greithoek van Friesland. Op onverklaarbare wijze zien we de kerktoren niet die toch als eerste in beeld zou moeten komen. Maar daarom niet getreurd. We vinden een plekje voor de auto en lopen in de richting van de hoofdstraat. Al vanaf dit punt is een  verhoogde energie waarneembaar. Mogelijk draagt de volle maan hier aan bij?
Na wat zoeken komen we uiteindelijk terecht bij de Sint-Martinuskerk. Eenmaal gevonden staan we voor een gesloten deur. Dat is even minder omdat dit nou precies het doel van ons bezoek is... Gelukkig kunnen we een telefoonnummer bellen en komt er binnen de kortste tijd een gids van de kerk aanfietsen om ons te ontvangen. We zijn net op tijd want haar middag is bezet. We prijzen onszelf gelukkig :-).

Fresco

Het fresco bevindt zich in het oosten van de kerk, aan het plafond van het koor. Het stamt uit de dertiende eeuw. De voorstelling is ongewoon en dateert uit een vroege periode. De Christusfiguur is afgebeeld met een halo, maar nog zonder kruis. Zijn jonge leeftijd is af te lezen aan het ontbreken van de baard. Met een handgebaar (drie vingers gestrekt en twee vingers gebogen) maakt hij duidelijk dat hij de heerser is. Een zwaard heeft hij niet nodig. De leeuw, de os, de adelaar en de engel zijn rond de klavervorm gegroepeerd. Het zijn de symbolen van de vier evangelisten. Maria en Johannes zijn er ook, aan de linkerkant. Wie er rechts staan weten we niet. Misschien de naamgever van de kerk? De vierde persoon is te vaag om te kunnen herkennen.

De Christusfiguur zonder baard wordt Majestas Domini genoemd

Christus is hier de leraar der wereld, die heerst over hemel en aarde

 

De schildering is ontdekt tijdens een restauratie in 1941

Na restauratie is het plafond met kleurige lijnen versierd  ('meloen' plafond)

Putje

Achter in het koor aan de noordelijke kant is een kleine nis-met-gat. Daarin goot de priester na de mis het laatste wijwater. Zo kwam Gods water op Gods akker terecht, waarbij de akker symbool stond voor het kerkhof, dat gewoonlijk aan de noordelijke kant van de kerk te vinden is. Hier heeft dit spreekwoord duidelijk een andere betekenis dan we er nu in de volkstaal aan geven, namelijk dat we de dingen op hun beloop laten.

 

Gods water over Gods akker laten lopen

Romaanse kerk

De kerk van Boazum is een van de oudste romaanse kerkgebouwen van Friesland. Het schip dateert uit de  tweede helft van de 12e eeuw. Tegelijk werd het koor verhoogd. Dat koor was kennelijk nog ouder. De toren dateert van het eind van de 13e eeuw.
Ook hier ontbreekt het Noormannenpoortje * niet. En ook hier is het laag geworden door verhoging van het kerkhof. Niettemin blijft het een leuke naam met een leuk verhaal. Het poortje is in het jaar 1700 in het schip gemaakt.
Aan dezelfde noordkant vind je twee hagioscopen. Hagio betekent: heilig. Door deze raampjes kon je staande of knielend van buiten naar binnen kijken als je de mis wilde volgen. Je had dan zicht op het altaar.

De twee hagioscopen                                       Het Noormannenpoortje

Een wel tussen de kerk en de pastorie

Boazum lag net als Wieuwerd in de oudheid aan de Middelzee, het was er met een klein riviertje mee verbonden. Het dorpje zelf ligt op een heel grote terp. Misschien wel op twee terpen zoals sommige geschiedschrijvers denken. Op een gegeven moment is men overgegaan tot afgraven. De vruchtbare grond bracht geld op dus dat loonde de moeite. Door net iets te diep te gaan stootte men op een natuurlijke wel en stroomde de ontstane kuil vol water. Met als gevolg een prachtig meer aan de rand van de kerk.

Leylijn

Het kerkje is een van de oudste godshuizen van Friesland, uit de 12e eeuw. Boven op een terp gelegen moet het op een krachtplaats gestaan hebben. Waar ik ook zoek en hoe lang ik ook zoek, ik vind Boazum nergens genoemd in bronnen als liggend op een leylijn. Toch heb ik geen wichelroede nodig om te constateren dat er op deze plaats sprake is van een verhoogde energie. Een van de elementen die meespelen zou die plas kunnen zijn die de kerk van de pastorie scheidt.
Op deze gedetailleerde kaart van leylijnen in Nederland vind ik een kilometers lange leylijn die van de Externsteine naar Wijnaldum loopt (over Wijnaldum ga ik het nog een keer uitgebreid hebben). Wieuwerd ligt op deze grote krachtlijn en de afstand van dit dorpje naar Boazum is nog geen 4 kilometer.
Als je leylijnen beschouwt als aardse meridiaanenergie kunnen ze dan op een natuurlijke manier afbuigen? Ik vraag me af of dat hier het geval is. En kan het ook zo zijn dat die lange lijn bij wijze van spreken de Noordzee 'oversteekt' en in Schotland verder gaat?
Ik neem contact op met Ton van der Leeden met die twee vragen die me bezig houden. Hij beheert de  website waarop ik de kaart met leylijnen vond. Ton meent dat het misschien mogelijk is dat de genoemde leylijn naar Boazum afbuigt. Zijn idee is dat de lijn bij Wijnaldum eindigt. Ik krijg een mooie foto die ik hier mag publiceren waarvoor hartelijk dank. Vierkanten in het landschap zijn nieuw voor me in dit kader. Ik duik daar zeker nog eens in. Je snapt zeker wel dat Wijnaldum als eerste op mijn lijstje staat om over te gaan schrijven :-).

Op deze kaart is de lijn van Wijnaldum naar de Externsteine ingetekend

 Deze leylijn raakt bij Oldeberkoop aan het vierkant in Nederland
Het vierkant wordt gevormd door Oosterland, Oldeberkoop, Deventer en Nigtevegt
Van Wijnaldum loopt er een tweede lijn via Oosterland naar Le Mont St. Michel
Dit stuk maakt deel uit van de lange Michaelslijn
Met dank voor het gebruik van deze foto aan Ton van der Leeden

---

Achtergrondinformatie

* Noormannenpoortje

Soms vind je in Romaanse kerken een laag dichtgemetseld deurtje aan de noordkant. Dat heet een Noormannenpoortje. Dat hele lage poortje, waar je zonder te bukken niet door kan, is in vroegere tijden hoger geweest. Hier was de oorspronkelijke ingang voor de vrouwen en kinderen. Zij zaten in de banken aan de noordkant van de kerk. Aan de donkere kant dus. Vanwege die zondige appel van lang geleden. In het zuiden, aan de kant van het licht, zaten de mannen en de oudere jongens. Het doopvont en het kerkhof lagen traditioneel ook aan de noordelijke kant. Door de voortdurende ophoging van het kerkhof werden de poortjes steeds lager. 

Adres

Tsjerkebuorren 1, 8635 MC Boazum

Informatie openingstijden brochure:
De St. Maartenskerk in Boazum is van Pasen tot oktober elke dag, behalve zondag, geopend van 10.00 tot 12.00 uur en van 13.00 tot 16.00 uur.
U kunt bij de kerk op de bel drukken om een van de rondleidsters te waarschuwen of neem contact op met één van de telefoonnummers op het informatiebord. 

Bronnen

De Sint Maartenskerk in Boazum (brochure kerk).

Websites leylijnen

Ton van der Leeden: Home, Kaart Leylijnen Friesland, Visies over Leylijnen

Eerdere Blogjes

De Mummies van Wieuwerd
De Externsteine

Een goed bewaard geheim in Woensdrecht

Deze laatste na-zomerse dag lokt ons naar buiten. Zoals vaker gaan we op zoek naar een plek met een verhaal. Zo komen we terecht in Woensdrecht. Daar staat een Mariabeeldje bij een ruïne van een oude kerktoren. Meer is er niet over bekend. Het boek waarin ik het lees is al oud, dus ik ben benieuwd of we het er nog vinden....

Het Mariabeeldje

'Ook vonden we een Maria-beeld in een kunstmatige grot met veel hekwerk en een klein bosje'.

Het geheel zou volgens de annalen tussen twee huizen moeten staan. Maar bij 'bosje' heb ik iets groters in gedachten dan het toch wel smalle strookje tussen de twee percelen in. Net als ik door wil lopen krijg ik de achterkant van de grot in beeld. Dan moet je trouwens wel weten dat die er staat. 

Met een beetje strekken krijg ik een klein stukje van het Mariabeeld in het oog. Om haar goed te kunnen zien zou ik een klein stukje op moeten schuiven richting het pad dat toegang geeft tot een huis. Mijn twijfel of dit eigenlijk wel mag wordt bevestigd door twee honden die aanslaan als ik dichterbij kom. Na een korte toespraak worden ze stil. Van hen mogen we onze gang gaan :-). 

We raken in gesprek met de eigenaar, die afkomt op de stil geworden honden en het fototoestel. Hij heeft een praktijk voor natuurlijke geneeswijzen en woont in zijn ouderlijk huis. Zijn vader had de magie van deze plek al in zijn vroege jeugd herkend toen hier nog een school stond. We staan op veilige afstand. Maria heeft een stil plekje in zijn tuin, waar de energie niet verstoord wordt.  

Het Mariabeeld vertoont sterke gelijkenis met Onze Lieve Vrouwe van Lourdes. Dat linkt haar in één klap aan de grot. Maar waar komt ze vandaan? Behalve het ene zinnetje in het boek en verwijzingen kom ik nergens iets over haar tegen, ook niet op het internet. De plaats waar ze staat wordt in het boek omschreven als een van de belangrijkste leycentra van de lage landen. Er geen enkele twijfel over de energie die ik hier waarneem. Deze helende plek met Maria in haar grot is een goed bewaard geheim. Maar mag ik dit soort geheimen eigenlijk wel verklappen? Kan het zijn dat ze liever niet gevonden wil worden? 

(Naar twee andere kapelletjes die genoemd worden ben ik niet vandaag niet op zoek). 

Het oorspronkelijke Mariabeeld is teruggeplaatst in de grot

Vanaf een afstand is de energie van de plek al sterk waarneembaar

Het Sint Annaklooster en de Lourdesgrot

Op de plek waar nu het huis staat stond ooit het Sint Annaklooster. Er werd les gegeven aan meisjes, maar op de kleuterafdeling mochten ook jongetjes komen. Die kloosterschool werd samen met de kerk en de stompe toren in 1944 verwoest.  

Ik lees een stukje over de zusters die er les gaven. Er was een afdeling in Hoogerheide en een in Woensdrecht. In dat artikel (dat hoofdzakelijk over het klooster in Hoogerheide gaat) vind ik twee opmerkingen over een Lourdesgrot in de tuin. Het zijn herinneringen van leerlingen. 'Klasjaar 6 sloot je af met een retraite. Dat hield ook in, dat je bij de zusters in de tuin mocht wandelen en bij de grot gaan kijken.' En: 'Er was ook een mooie Lourdesgrot, die altijd netjes onderhouden werd. En dit allemaal met de handen.' Bij het klooster in Hoogerheide stond dus een Lourdesgrot. Ik kom hiermee tot de voorzichtige conclusie dat er bij het klooster in Woensdrecht ook een grot met een Mariabeeld heeft gestaan. Tijdens de verwoesting is ze onopgemerkt gered. Een ander Mariabeeld heeft tijdelijk haar plaats ingenomen. In een doek gewikkeld is het oorspronkelijke beeld een aantal jaren geleden teruggebracht door de oude man die het al die tijd liefdevol bewaard heeft. Maria staat nu dus weer op haar plaats. Hier hoort ze, hier had ze altijd gestaan. 

De stompe toren

Die toren is een overblijfsel van de kerk die hier tot 1809 heeft gestaan. Eigenlijk is dit een beetje te kort door de bocht. De toren behoorde tot de oudste kerk of abdij, die hier al in de tweede helft van de 13de eeuw was gesticht. Dit kerkje is tijdens de Tachtigjarige oorlog door brand verwoest. 

Het transept van deze kerk is na  een gedeeltelijke verbouwing in gebruik genomen als hervormde kerk. Dat was een aantal decennia later. Het is deze 'tweede' kerk die er heeft gestaan tot 1809. Een foto die ik mocht gebruiken van Heemkundekring Het Zuidkwartier geeft een beeld van hoe deze deels verbouwde kerk er toen uitzag. 

Uiteindelijk is de toren tijdens de slag om de Schelde (1944) volledig verwoest. De ruïne van de stompe toren staat vlak bij Maria in dezelfde tuin. Hiervandaan loopt een sterke energielijn van de toren naar de huidige kerk, die een eindje verderop staat. Van de toren is alleen het onderste stukje nog zichtbaar. Kippen dartelen er lustig omheen en ook hier is een sterke energie voelbaar.

Heel Woensdrecht kan vergaan, maar de Stompe Toren zal blijven bestaan (versje)

Foto links: wand 'Het Raedthuys' Hoogerheide (met toestemming)

Foto van de oude toren en de protestantse kerk is te vinden op 

Toen en Nu in de Gazet 15: De Stompe Toren 1 

Heemkundekring Het Zuidkwartier

Geplaatst op 2015-09-14 door Frans Klaassen

Met dank voor de toestemming

Een nieuwe kerk

In 1883 is er een nieuwe kerk gebouwd, die een stuk lager op dezelfde leylijn gelegen is. De bouw ervan heeft heel wat voeten in de aarde gehad. Ook hier is sprake van twee opvolgende kerken, want die eerste is aan het eind van de oorlog verwoest. Voor de huidige Jozefkerk uit 1947 wordt sinds een aantal jaar een nieuwe bestemming gezocht. Meer hierover onder de streep.

Jozefkerk voorkant (west)                                        Jozefkerk zijkant (zuid)

Dat de kerk en de toren op één lijn staan is hier goed te zien

Foto wand 'Het Raedthuys' Hoogerheide (met toestemming)

Tja, en dan de naam

Het dorp Woensdrecht lag in de Middeleeuwen aan de oever van de Schelde, op een hoog gelegen uitloper van de Brabantse Wal. Woensdrecht heeft in de loop der tijden verschillende namen gehad.
In 1249 heet het Wunsdrech, in 1261 Wonsdrech en in 1298 Ghonsdreecht. Mogelijk is de plaats naar een persoon genoemd. Of komt de naam Woensdrecht van de god Wodan, zoals sommigen zeggen? Het achterste deel 'Drecht' staat in relatie tot 'vaarwater', of verwijst naar een doorwaadbare plek of oversteekplaats in een rivier. Het dorp ligt op een hoogte van 15 tot 20 meter en het eerste kerkje heeft op een heuveltje gestaan. De weg waaraan de toren en de grot gesitueerd zijn heet de Rijzendeweg. Die gaat als je erop toe rijdt, duidelijk omhoog. Het leycentrum loopt in ieder geval van de toren door naar de lager gelegen Jozefkerk.

In het wapen van Woensdrecht: Maria met kind

Dank je wel, Peter de Moor,  voor je gastvrijheid en je verhalen
Dank je wel, John Mathijssen, voor de toestemming om de foto te plaatsten

---

Achtergrond informatie

1, 2, 3 Kerken op een leylijn

Er loopt een sterke energielijn van de toren naar de huidige kerk, die een eindje verderop staat.

Alle drie de kerken staan op dezelfde leylijn. De energie is ook voelbaar bij de Sint-Jozefkerk.

1249 - 1584: Onze Lieve Vrouwe Hemelvaart

1618 - 1809: Transept ingericht als kerk voor de Hervormde Gemeente

Al in de Middeleeuwen was er een kerkje of kapel in Woensdrecht, die onder Bergen op Zoom viel.  In het jaar 1249  kwam er toestemming om een kapel / abdij te bouwen. Deze was gewijd aan Onze Lieve vrouwe Hemelvaart. Dat kerkje is in 1584 tijdens de Tachtigjarige oorlog door brand verwoest, alleen de toren ervan is blijven staan (bron)

In 1618 komt er een gift van 40 gulden beschikbaar tot 'opbouwinge' van de kerk. Met dit geld wordt het transept ingericht als kerk. Tevens wordt er een klokkentorentje op de nok geplaatst. Tot 1809 wordt dit deel van de oude kapel als kerk gebruikt door de hervormde gemeente (bron). 

In 1830 vindt de Belgische Revolutie plaats. Dat betekent het eind van dit kerkje. Er worden soldaten in gelegerd, het kerkmeubilair en de overkapping dienen als brandhout. De muren en een deel van de fundamenten worden als steengroeve gebruikt. Er blijft dus weinig van over. Alleen de stompe toren houdt stand als ruïne. De kerk is al rond 1850 afgebroken. Op de plaats van het voormalige koor en het noordertransept is nu de protestantse begraafplaats gelegen (bron). 

1883 - 1944: St. Joseph

Tot 1865 heeft Woensdrecht het moeten doen met de oude toren. Er wordt gekerkt in Hoogerheide en er vindt een strijd plaats om een eigen kerk. Die wordt uiteindelijk gebouwd zonder toestemming van de kerkelijke overheden. Deze particuliere kerk wordt op 14 januari 1883 feestelijk geopend, maar uiteindelijk pas op 30 oktober 1885 gewijd. Deze kerk krijgt de titel St. Joseph. 

Dan vindt in 1944 de slag om de Schelde plaats. Zowel de kerk als de stompe toren liggen in de vuurlinie en worden volledig verwoest. 

1947: Sint Jozefkerk

In 1947 wordt de Sint-Jozefkerk ingewijd. Dat is het kerkje dat er nu nog staat. Er wordt sinds enkele jaren gezocht naar een herbestemming.  

Adres

Het Mariabeeldje en de ruïne van de Stompe Toren staat op particulier terrein. 

De eigenaar is Peter de Moor. Hij heeft een praktijk voor natuurlijke geneeswijzen.

'Bewust Holistisch', www.bewust-holistisch.nl, Rijzendeweg 2A, 4634 TX Woensdrecht. 

Bronnen

Leylijnen en leycentra in de Lage Landen - Wigholt Vleer (1992)

Tijding 1998-1: Uitgave van de Heemkundekring Het Zuidkwartier, artikel: De zusters van J.M.J. in Hoogerheide, door D. Adriaansen, pagina 11-28

Tijding 1999-2: Uitgave van de Heemkundekring Het Zuidkwartier, artikel: Verhalen van de oude heer Woensdrecht, door R. Jacobs, pagina 4-12

Drie middeleeuwse priestergraven

Als ik het boek met de Zeeuwse Sagen binnenkrijg zit er een oud krantenartikel voorin. Het gaat over drie kleine dorpjes in de nabijheid van Goes. Ze zijn gesticht door de broers Wisse, Hendrik en Arend. Alle drie hadden ze het plan om een kerk en een kasteel te bouwen. De dorpsnamen Wissekerke, 's Heer Hendrikskinderen en 's Heer Arendskerke herinneren aan hun bestaan. Ik ga op zoek naar de priestergraven waarover geschreven wordt, en de twee kerkjes die de tijd overleefd hebben...

De sage van drie broers en drie dorpjes

De broers Wisse, Hendrik en Arend wilden in de twaalfde eeuw elk een kerk en een burcht bouwen op Zuid-Beveland. Maar niet alles verliep zoals gepland. Hendrik bouwde de burcht, maar overleed voortijdig en liet het oprichten van de kerk aan zijn kinderen over. Het dorp werd daarom in oude tijden ook wel 's Heer Hendrikskinderenkerke genoemd. Misschien is het in de loop van de tijd wel verkort omdat het zo'n mond vol was om uit te spreken. Broer Wisse bouwde een mooie kerk, maar stierf voordat het kasteel was opgetrokken. Heer Arend echter heeft lang genoeg geleefd om zowel de kerk als het kasteel te kunnen bouwen. Hij wordt ook wel Arend met het buikje genoemd. Zijn bijnaam lijkt te duiden op een welvarend man.
Zo ontstonden Wissekerke, 's Heer Arendskerke en 's Heer Hendrikskinderen. De dorpjes liggen op korte afstand van elkaar. Van de kastelen resten alleen nog plaatjes en verhalen. Van de drie kerkjes zijn er twee bewaard gebleven. Dat van Wissekerke is in 1807 gesloopt. In het voormalige koor daarvan liggen drie priestergraven uit de Middeleeuwen. Die zijn het hoofddoel van ons bezoek. De rest is mooi meegenomen en op zo'n mooie dag als deze is alles leuk :-).

Het verdwenen kerkje van Wissekerke

We zijn het gehuchtje Wissekerke al voorbij gereden voor we er erg in hebben, en slaan de eerste de beste zijweg in om ons te oriënteren. We zoeken hier de drie priestergraven die op het kerkhof van het verdwenen kerkje bewaard gebleven zijn.
Over het kerkje zelf is nagenoeg niets terug te vinden. Veel verder dan dat er een grote kerk stond met een hoge toren kom ik niet. Ik stuit op een foto van de overgebleven toren en tast voor de rest in het duister.
Een voorbijganger die we aanspreken weet van niets en wijst achter ons als we vragen naar een kerkhof. Verrassend genoeg hebben we er zonder dat we het wisten vlak voor geparkeerd.
We lopen het brede pad van het kerkhof af naar achteren. Daar vinden we de drie priestergraven waar we naar op zoek zijn. Ze zijn te herkennen aan de afbeeldingen van miskelken op de zerk. Op twee ervan zijn de symbolen van de vier evangelisten te zien. Ook dat is gebruik bij het graf van een priester. De stenen zien er oud en verweerd uit, barsten verraden de ouderdom. Daterend uit de Middeleeuwen trotseren ze de tijd. Ze liggen op de plaats van het voormalige koor van de kerk.
Een vierde graf behoort aan een ambachtsheer uit het geslacht Wiskercke. Dat is van latere datum.
Ik zit een tijdje op het bankje links naast de graven. Hier was in vroegere tijden het koor van de kerk. Is het in die tijd al op een sterke energielijn geplaatst? Werd er toen al rekening gehouden met leylijnen? Of werden de kerken willekeurig op bestaande hoogten geplaatst?

De drie priestergraven liggen rond de centrale achterste steen

  

Drie graven met miskelken

 

 Links: Priestergraf  herkenbaar aan de symbolen van de vier evangelisten op de hoeken
Dit is de oudste steen uit 1513, gewijd aan Cornelis Wissezoon, sinds 1480 pastoor
Rechts: Zerk van Adriaen van Wissekerke, laatste ambachtsheer van dit geslacht

's Heer Hendrikskinderen

In 's Heer Hendrikskinderen lopen we een rondje om de Nicolaaskerk. De huidige kerk is gebouwd tussen 1805 en 1806, deels met de stenen van de oudere kerk. De toren dateert van rond de 15e eeuw. Aan de onderkant van de muren zie je nog oude kloostermoppen zitten. We staan even stil bij de Liturgische Tuinen die aangelegd zijn aan de zuidelijke en aan de noordelijke kant van de kerk. Kleurige bloemen in de kleuren van het kerkelijk jaar aan de zonnige zuidkant: paars, wit en rood. Groene planten en struiken aan de donkere noordkant. Tijdens een verdere rondwandeling  vinden we een mozaïekbankje met de geschiedenis van het dorp.

Oude kloostermoppen aan de onderkant van de muur    Groene planten aan de noordelijke kant 

Mozaïekbankje met het kasteel van 's Heer Hendrikskinderen

Een oude tekening van het kasteel vind je hier

's Heer Arendskerke

Ook in 's Heer Arendskerke vinden we een mozaïekbank met elementen van het dorp erop. We missen het kasteel maar een aardige voorbijgangster heeft geen weet van het bestaan ervan. Dat het er wel was hebben we net gelezen. 'Dat moet dan voor mijn tijd geweest zijn', reageert ze laconiek en met een glimlach nemen we afscheid van haar.

 

Mozaïekbankje 's Heer Arendskerke    

       Kasteel 's Heer Arendskerke

Een duidelijke foto vind je hier (even scrollen)

  

De kerk van 's Heer Arendskerke is rond 1450 gebouwd en wordt ook wel de Dorpskerk genoemd. De officiële naam is de Petruskerk. Hij is te bezichtigingen na een telefonische afspraak. Omdat ik geen idee heb hoe oud mijn vergeelde krantenknipsel is, heb ik ook geen idee of degene die de deur opendoet nog dezelfde zal zijn. Op de gok dan maar. Zoals verwacht vinden we de deur van de kerk gesloten. Bovendien vindt er een restauratie plaats op het moment dat we er zijn. Het leuke ervan is, dat we goed kunnen zien hoe zo'n proces in onze tijd plaatsvindt.
De kerk heeft al een heel oude voorganger gehad in de twaalfde eeuw. De fundamenten ervan zijn gevonden en gemarkeerd door een heg. Hierdoor kun je goed zien waar deze gestaan heeft. Een ouder kerkje van steen heeft twee koor ruimtes gehad, een in het noorden en een in het zuiden van de kerk. Je kunt de resten daarvan nog zien als je bij de kop in het oosten gaat staan.
De oude, witte, paardenkastanje op het grasveld naast de kerk valt als eerste in het oog. De boom is in 2007 omgevallen. Het deel dat geen belemmering vormde voor het verkeer is behouden gebleven. De boom is beschermd en is naar schatting tussen de 100 en 180 jaar oud.

Links de oude, omgevallen kastanjeboom

Restauratie van de kerk    Het oude kerkje had een noord- en een zuidkoor 

De fundamenten van het oudste kerkje zijn met een heg gemarkeerd

---

Achtergrondinformatie

De Heren van Schenge

In 1198 worden Arend en Hendrik genoemd als de heren van Schengen. Van Wisse weten ze dat niet zeker, maar in de sage wordt hij gezien als de derde broer.  De kastelen van de drie heren moeten al in 1147 binnen de aangelegde dijken gestaan hebben, want ze kregen toen rechten op nog onbedijkt gebleven stukken. De kerkjes zijn later gebouwd en de dorpen zijn pas op dat moment ontstaan.
De kerk van Wissekerke wordt al in 1216 genoemd en is de oudste van de drie. Daarna volgen die van 's-Heer Hendrikskinderen in 1267 en ’s-Heer Arendskerke omstreeks 1275-1280.
Van de kastelen resten alleen nog foto's en verhalen. In 's Heer Arendskerke zijn de resten van een Motte kasteel met voorburcht vlakbij de kerk gevonden. Compleet met gracht en brugconstructie.
In 's Heer Hendrikskinderen hebben zelfs twee kastelen gestaan. Een in de buurt van de dijk en een ten zuid-oosten van de kerk (bron). Maar Hendrik begon dan ook met het kasteel en heeft de bouw van de kerk niet meer meegemaakt :-). De vraag is of broer Wisse ooit aan het bouwen van een kasteel is toegekomen. In ieder geval is er niets van bekend.

Wissekerke

- In Wissekerke heeft tot 1807 een kerkje gestaan. Overbodig en bouwvallig geworden werd het voor afbraak verkocht. De toren stond er nog tot 1872. De naam van de kerk is niet te achterhalen. Wissekerke is mogelijk de oudste afsplitsing (12e eeuw) van de kerk te Goes en de moederparochie van 's-Heer Arendskerke en 's-Heer Hendrikskinderen. Na de reformatie gaat het om een Neder Duitse kerk.
- Het kerkhof in Wissekerke ligt op een vliedberg van 2,5 meter hoog met een een doorsnede van zo'n 50 meter. Een deel van de omringende gracht is nog zichtbaar. Op die hoogte stond van af de Middeleeuwen een kerk. Het oudste graf dateert uit het jaar 1513. Het vierde graf is van latere datum en stamt uit de 17de eeuw.
- Onder het koor ligt een grafkelder. Hoewel al aanwezig in de 1636, werd deze pas veel later in gebruik genomen. De laatste ambachtsheer  Egter van Wissekerke ligt er begraven.

's Heer Arendskerke

Bronnen

- Zeeuws Sagenboek  - J.R.W. en M. Sinninghe - Zutphen 1933
- Tijdschrift van het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen 27.2 pagina 12 - 15:
De oude grafzerken op het kerkhof van Wissekerke  - Sarina Hendrikse