Godinnen die spinnen (1)
Door Joke Visker - juni 17, 2021
Vergeten liedjes herinneren aan spinnen en weven. Het waren in oude tijden belangrijke vaardigheden die vielen onder de bescherming van verschillende godinnen. We vinden aspecten ervan terug in sprookjes en mythen. In de Noorse mythologie zijn de godinnen Frigg en Freya verbonden met spinnen en weven. Ze zeggen dat Frigg de wolken spint en het lot van de mensen weeft. In de zesde eeuw wordt Maria met een spinrok afgebeeld. Iets dichter bij huis is het Vrouw Holle die gezien wordt als de beschermster is van spinsters en weefsters...
Misschien wil je de inleiding overslaan en
beginnen bij de Noorse Godinnen? Kan allemaal 😉.
Begin van de Weverskade in Maassluis en het stukje dat er oorspronkelijk bij hoorde
Frigg en Fulla met spinrok (bron )
Vier weverkens zouden ter botermarkt gaan
De aanleiding voor dit blogje was een artikel in het blad 'Onze Taal'. Het stamt uit de tijd dat spinnen en weven nog gangbaar waren. Het artikel gaat over de betekenisloze kinderklanken, die in dit liedje het refrein vormen. Ik heb ze wonderwel onthouden: Schiet spoele sjerrebekke spoel-sa. Djikke djakke kerre koltjes klits klets. Bij het weven heb je een schietspoel nodig, dus helemaal onzin is het niet.
Ze kochten een pond sa vieren (nee, niet een pond safieren). Ze hadden geen duit meer in hunne tas en hadden elk een plateel bij zich. Het woord duit kennen ook niet alle kinderen en of ze weten dat platelen een soort platte borden zijn vraag ik me af. Ook bij 'Het wuf dat spon' vind ik betekenisloze klanken in het refrein terug.
Het vrouwtje op de botermarkt wil de boter wel in vier porties verdelen, want de weverkens zijn er geen heren (couplet 3). De marktvrouw heeft geen hoge dunk van het mannelijk geslacht. Die heren hebben niets, geen huis en geen erf, en een muis sterft van honger als ze bij hen in de schapraai terecht komen. Wisten jullie dat dat een kast met planken in de keuken is waarin voedsel wordt bewaard? En dat het schap-raai is en niet scha-praai? Ach, en dan moet dat refrein een peulenschilletje zijn geweest in kinderoren 😉.
Net als de 'Botermarkt' is de 'Weverskade' een overblijfsel van een beroep dat we niet meer kennen. Het straatnaambord is in de loop van de tijd een eindje opgeschoven. Ooit begon de kade direct na het bebouwde deel van het dorp. Daar stonden de huisjes van de (wol)wevers. Ze zijn daar verdwenen maar het pad loopt er nog. Gesponnen wordt er niet meer...
Begin van de Weverskade in Maassluis en het stukje dat er oorspronkelijk bij hoorde
Noorse Godinnen
Spinnen en weven vielen onder de bescherming van verschillende godinnen. In de Noorse mythologie is het Frigg, die het lot van de mensen weeft. Ze zeggen dat ze ook de wolken spint en dat de gordel van het sterrenbeeld Orion haar spinrok is.
Frigg wordt geassocieerd met het huwelijk, het moederschap, vruchtbaarheid, de liefde en de seksualiteit, de huishouding en de huiselijke kunsten. Een Moedergodin dus in optima forma en van alle markten thuis. Het spinrok en de spoel zijn haar symbolen.
Freya is bij hen de godin van de vruchtbaarheid, de liefde en de wellust. Ook zij wordt geassocieerd met spinnen en weven.
Frigg en Freya worden in de bronnen vaak met elkaar gelijk gesteld. Allebei worden ze verbonden met vruchtbaarheid en liefde. Dat is hun grootste gemene deler.
Frigg spint de wolken (bron)
Maria en het spinnewiel
In 2019 brengen we in december een bezoek aan de Sint-Janskathedraal in Den Bosch. In het kader van de aankondiging van de geboorte is Maria hier bij het spinnenwiel gezet. De engel Gabriel valt net buiten de foto. Ik ga er een gesprek over aan en krijg als uitleg dat Maria aan huisvlijt deed toen de engel haar de boodschap bracht. Zo staat het geschreven. Maar waar dan? Ik kan het in eerste instantie niet vinden in het evangelie van Lucas. Tot ik het bij het voorbereiden van dit blog tegenkom in het boek 'Roles of the Northern Goddesses' (p.114)
De traditie vertelt dat Maria aan het spinnen was toen de engel de geboorte aankondigde. Het verhaal
is te vinden in het proto-evangelie van Jacobus en stamt uit de tweede eeuw. Maria verblijft van haar derde tot haar twaalfde jaar in de tempel. Als er een doek ('veil') geweven moet worden voor de heilige ruimte is zij een van de zeven meisjes die daarvoor uitgekozen wordt. Tijdens het weven van dit doek verschijnt de engel Gabriël die haar de boodschap van de aankomende geboorte brengt.
In het boek is een tekening opgenomen van een ronde broche uit de zesde eeuw. Maria is daarop afgebeeld met een spinrok op het moment dat de engel haar de boodschap brengt. Een afbeelding van het origineel is voor mij onvindbaar. Een tekening ervan vond ik op deze site (figuur 7, p. 13).
Maria met het spinrok was een favoriet onderwerp in de Byzantijnse kunst. Naar aanleiding van die informatie vind ik haar afgebeeld met een spinrok in ivoor.
Maria met spinnenwiel (Sint Janskathedraal 2019, eerder blog)
Maria met spinrok, ca. 800–825
The Metropolitan Museum of Art, New York (bron )
Vrouw Holle als spingodin
Vrouw Holle is de beschermster van weefsters en spinsters. Ze wordt zowel met vruchtbaarheid als met spinnen geassocieerd. Haar attributen waren de spinklos en het rad of levenswiel. Ze hield toezicht op het huishoudelijk werk van de vrouwen.
Het was voor mij een eye opener om de cyclus van het jaar te herkennen in het sprookje van Vrouw Holle: het melken van de koe, het garen van de broden, de appels die rijp waren en de bedden opschudden, waardoor het ging sneeuwen (Annine van der Meer).
De spingodinnen waren streng. De beloning bestond uit huiselijke zegen. Maar als je slordig was volgde er straf. Vrouw Holle kon bijvoorbeeld je spinrok vuil maken, of je draad verwarren.
De spintollen van de vrouwen werden met Midwinter gecontroleerd. Dan moesten ook alle spinnenwielen stil staan. En wee je gebeente als je je niet aan die regel hield. Verwarde draden ontknopen is geen pretje.
In onze streken wordt ook Anna gezien als Moedergodin. Ze heeft net als Vrouw Holle het spinnenwiel als attribuut. Ze staat in Drenthe bekend als Spin-An. Ik heb daar eerder over geschreven.
Zo hebben we hier dus twee spinnende Moedergodinnen 😊.
De drie Matronen
Soms verschijnt de Moedergodin als drie-eenheid. Drie vrouwen vertegenwoordigen dan de maagd, de moeder en de wijze vrouw. De kleuren wit, rood en zwart zijn gekoppeld aan die drie fases: wit voor de maagd, rood voor de moeder en zwart voor de wijze vrouw of Crone. Een voorbeeld daarvan zijn de drie Matronen. We kennen ze ook als Matres (Moeders) of Deae Matrona (Moedergodinnen).
De drie Matronen hebben kenmerken van de drievoudige godin en vertegenwoordigen de cyclus van de maagdelijkheid, het moederschap en de oude wijze vrouw. Ze werden oorspronkelijk vereerd bij bronnen en bomen. Ze dragen de symbolen van een vruchtbaarheidscultus. Je vindt ze terug op altaarstenen die aan hen gewijd zijn.
De stenen met de Matronen zijn vooral te vinden in de driehoek die gevormd wordt door de steden Keulen, Bonn en Trier. Alleen al onder de Dom in Bonn zijn 36 altaarstenen gevonden. Ze werden ook in delen van Frankrijk, Italië en Spanje vereerd.
De meeste komen uit de tijd tussen 10 en 252 na Christus, maar er zijn ook oudere exemplaren die toegeschreven worden aan de inheemse bevolking.
Annine van der Meer geeft in haar boek De drie dames uit Duitsland een uitgebreide beschrijving van hun uiterlijk. De drie Matronen zitten op een drievoudige troon. In het midden zit een duidelijk jongere vrouw. Ze draagt haar haar los. Links van haar zit de Moeder en rechts van haar troont de Grootmoeder. Ze dragen bolle hoeden. Die worden wel vergeleken met de zon en de maan, ofwel met de volle maan en de afnemende maan. In het kader van het laatste hoort de volle maan dan bij de moeder, en de afnemende maan bij de Grootmoeder.
De beide vrouwen dragen wollen gewaden met daarover een mantel met wijde mouwen. De mantel wordt met een speld bijeengehouden. Ze zijn gekleed in de plaatselijke klederdracht van die tijd. Die bolle hoeden hoorden daar dus bij. Ze werden gedragen door getrouwde vrouwen lees ik ergens anders.
Ook zonder de zon- en maanhoeden drukken zij de vruchtbaarheid en de cyclus van het leven uit. Ze dragen de symbolen van vruchtbaarheid en oogst: manden met fruit en broden of korenaren. Op de zijkant van de altaren vind je vaak bomen of wijnranken, soms de hoorn van overvloed. Op sommige altaren zijn sporen van rode, witte en zwartbruine verf terug gevonden.
Voor mij is er geen twijfel mogelijk: de Matronen zijn overduidelijk Moedergodinnen.
Matronenaltaar Bonn (bron)
De spinspoel en de Moedergodin
'De spinspoel is het attribuut van alle Moedergodinnen, maangodinnen en weefsters van het lot. Zij vormen het aspect dat staat voor dood, wedergeboorte en toekomst' (Annine van der Meer, 2017, p. 44).
De spinspoel is terug te vinden bij de Moedergodinnen. Kijk maar naar Frigg en Freya, Maria en Vrouw Holle. De Matronen dragen de symbolen van de vruchtbaarheid, maar de spinspoel ontbreekt.
De drie Lotsgodinnen bepalen de levensloop van het pasgeboren kind. Ze worden ook wel de drie spinsters genoemd. Ze dragen verschillende namen. Soms hebben ze de tijd doorstaan en hun naam bewaard. Soms vinden we ze terug in een andere vorm. En altijd zijn ze met zijn drieën...
Vallen ze onder dezelfde noemer: de Moedergodinnen, de Matronen en de Lotsgodinnen? Er zijn voors en er zijn tegens. Het is maar net hoe je er naar kijkt en wat je zwaarder laat wegen...
Meer over de Moedergodinnen en de Lotsgodinnen in deel 2 van Godinnen die spinnen 😉.
Noten
In de Noorse mythologie is er sprake van twee groepen goden: de Asen (Aesir) en de Wanen (Vanir).
Frigg hoort bij de groep van de Asen en wordt gezien als de belangrijkste godin. Ze is gehuwd met Odin, die op zijn beurt de belangrijkste god is in de Noorse mythologie. We kennen hem in onze streken ook onder de naam Wodan.
De Asen staan bekend als weergoden of stormgoden, die de atmosfeer beïnvloeden. Een soort 'hemelse' goden dus. De Wanen worden beschouwd als een meer aardse familie van goden.
Maria Gimbutas deelt de Asen in bij de Indo-Europese volken. De Wanen maken in haar visie deel uit van de Oude Europese volken. Je kan de eerste groep dan zien als vertegenwoordigers van het patriarchaat en de tweede van het matriarchaat. Ik vind het een interessante gedachte.
Gerelateerde blogs
Misschien ook leuk:
Bronnen
Ellis Davidsen, H.R, Gods and Myths of Northern Europe, 1972
Ellis Davidsen, Hilda, Roles of the Northern Goddess, 1998
Delcart, André, Winterfeestengebak, 2007
Gimbutas, Maria, The Living Goddess, 1999
Historische Vereniging Maassluis, Kroniek van Maassluis, 2008, p.481
Meer, Annine van der. De drie dames uit Duitsland, 2015
Meer, Annine van der, Vrouw Holle en de verborgen wijsheid in sprookjes, 2017
Middag Guus, artikel in Onze Taal, nummer 5, 2021, p. 21
Uyldert, Mellie, Verborgen wijsheid van oude rijmen, z.j.
Uyldert, Mellie, Het Zonnejaar, 1981
Ven, D.J. van der, Friese Volksgebruiken weerspiegeld in Europese folklore, 1970
Wormthout, Linda, Seidr, het Noordse pad, 2010
Websites
Geplaatst in Godin
Reacties
Een reactie posten