Munkholmen, 'het eilandje van de monniken' ligt op zo'n 2 kilometer afstand van de stad in de Trondheimfjord. We varen er heen met een veerbootje en krijgen uitleg van een gids over de geschiedenis van het eiland. Die geschiedenis begint al rond het jaar 1000. Dan al wordt het in een sage genoemd. In dezelfde periode wordt er een klooster gevestigd. En er wordt een ronde kerk gebouwd. Die kerk staat niet op de plattegrond getekend, maar er is wel een zegel gevonden dat het verhaal bevestigt. De ronde vorm is bewaard gebleven en op de eerste verdieping is een 'whisper dome'...
De overblijfselen van de toren
De ronde toren
Direct na aankomst met het veerbootje begint de excursie die we geboekt hebben. Die bestaat uit een overzicht van de geschiedenis gevolgd door een uitnodiging om de toren op eigen gelegenheid te verkennen. En daar maken we graag gebruik van 😉.
De toren is gebouwd op de ruïnes van de ronde kerk die hier in de Middeleeuwen gestaan heeft. Hij heeft gediend als verdedigingstoren en in die fase is er een muur omheen gebouwd. De ruimte tussen de muur en de toren is nu overdekt en dient als ontvangstruimte voor de bezoekers.
De resten van de verdedigingstoren
Met een houten trap naar de eerste verdieping
Een 'Whisper Dome'
Na de uitleg van de gids mogen we op eigen gelegenheid de toren bezichtigen. Op de eerste verdieping is een perfect ronde ruimte, waardoor de akoestiek optimaal is. Je kan er prachtige klanken maken. Sta je tegenover elkaar langs de wand dan kan je fluisterend boodschappen overbrengen.
In gedachten zie ik er al monniken zitten die stilletjes met elkaar communiceren. Maar dat lijkt niet te kloppen. Volgens de bronnen is deze koepelkamer in de tijd van de latere Vesting-periode gebouwd als kruitkamer en dat ligt toch even iets anders...
Nog even vraag ik me af waarom je een perfect ronde koepelkamer zou bouwen om kruit te schieten en of het heel misschien toch een rest van de kerk zou kunnen zijn, maar dan laat ik het los...
Een perfect ronde koepelkamer
Fluisteren naar de overkant
Een klooster en een ronde kerk
De plattegrond aan de muur bij de ingang brengt me even in verwarring. Volgens mijn informatie zou er op het eilandje Munkholmen een ronde kerk zijn gebouwd. In die tijd heette het eiland nog Nidarholm. Het was een van de drie ronde kerken die er in Noorwegen te vinden zijn. De toren die er nu staat zou op de resten ervan gebouwd zijn. Maar op de plattegrond mis ik de ronde kerk. Waar komt dat verhaal dan vandaan? Hebben er dan twee kerken op dat kleine eiland gestaan?
De resten van het voormalige Benedictijnse klooster zijn er wél op aangegeven. Met aan de bovenkant de rechthoekige vorm van de kerk die er bij hoorde. De monniken dreven er handel en bezaten schepen. Het klooster is uiteindelijk door brand verwoest in 1531. Na de Reformatie in 1537 houdt het klooster op te bestaan. Op het eiland worden schapen geweid...
De plattegrond van het Benedictijnse klooster (1100- 1537)
Het zegel met de ronde kerk
Naast het klooster zou er een ronde kerk op het eiland hebben gestaan. Over die ronde kerk is veel discussie. Een belangrijk bewijsstuk daarin is een zegel dat gebruikt werd als ondertekening van kerkelijke stukken. Op de rand ervan is te lezen dat het uit Nidarholm komt (Zegel van de Heilige Benedictus van Nidarholm). Er is een Romaanse kerk op afgebeeld. Het zegel is bekend uit negen brieven, waarvan de oudste dateert uit 1281. Dat jaartal op zich geeft geen uitsluitsel over de datum van de oprichting. De ronde kerk zou volgens de annalen ouder moeten zijn...
Een recent onderzoek (zie bronnen) heeft uitgewezen dat de kerk in 1028 is opgericht door Knut de Grote, koning van Engeland, Denemarken en Noorwegen.
Het zegel met de ronde kerk
Vraagtekens
Stonden er in dezelfde tijd dan twee kerken op dit kleine eilandje? Het zou kunnen gaan om twee kerken uit verschillende periodes. Welke kerk werd er dan als eerste gebouwd? Is de toren die er nu staat gebouwd op de ruïnes van een Middeleeuwse ronde kerk?
De ronde kerk staat op een verhoging. Dat zou een aanwijzing kunnen zijn voor zijn rol als 'hoofdkerk'. Aan de oostkant van de toren bevindt zich een deuropening die zich zo'n vijf meter boven de grond bevindt. Niet echt makkelijk instappen bedenk ik me.
Er zijn middeleeuwse ramen terug gevonden en trappen binnen in de muur. Allemaal vraagtekens waar verder onderzoek naar wordt gedaan. In ieder geval lijken het onderdelen die eerder passen bij een middeleeuwse kerk dan bij een verdedigingstoren uit de 17de eeuw.
Het beeld zou wel passen bij nog bestaande ronde kerken met meerdere verdiepingen, zoals v.b. die van Nykerk op het Deense eiland Bornholm. Daar ben ik nog niet geweest, maar het begint wel te lokken 😉.
Toeval of niet?
De ronde kerk heeft een omtrek van 144 karolingische voet. Je vindt dit getal in meerdere middeleeuwse kerken terug. De achthoekige kapel in de Nidaroskathedraal heeft dezelfde omtrek, evenals de ronde kerk van Aken. De afmetingen komen overeen met de binnenarcade van de Heilige Grafkerk in Jeruzalem. 144 is het getal, dat symbool staat voor het nieuwe Jeruzalem (zie bronnen).
Krachtplaats
Naast de gemeenschappelijke maten zijn er andere factoren die wijzen op een verbinding met de kathedraal van Nidaros. De hoofdstraat van Trondheim heet de Munkegata. Het is de centrale as van de stad. De straat loopt van de Nidarosdom naar de haven bij Ravkloa, waar het veerbootje vertrekt. Als je de lijn door zou trekken kom je uit bij Munkholmen. Er is dus een visuele verbinding met de kathedraal in de stad. Ze liggen op dezelfde lengtegraad (10°23'26.99"E, 10°23'0.59" E)
De Nidaroskathedraal is op zijn beurt verbonden met de stad Tønsberg in het zuiden. Tønsberg is eveneens gesitueerd op dezelfde lengtegraad (10°24'32.40"E). De ronde kerk in Tønsberg was de grootste van Noorwegen (eerder blog). De achthoekige kapel in de Nidaroskathedraal wordt gezien als ronde kerk. Meer over deze kathedraal kun je lezen op
dit blog.
De drie ronde kerken liggen dus op één lijn. Dat de kerk op Munkholmen op een krachtplaats is gebouwd kan bijna niet anders.
Op het moment dat we er waren was de energie in de toren voor mijn gevoel erg onrustig. Mogelijk hebben de functies die de toren in de loop van de tijd heeft gehad daar invloed op. Tegelijk heb ik het ervaren als een schitterende plek...
Ronde kerk op het Deense eiland Bornholm (afbeelding Open Domein)
Reconstructie van de ronde kerk van Tønsberg (
eerder blog)
Nieuwe bestemmingen
Na de Reformatie in 1537 volgen er andere bestemmingen. Op de fundamenten of ruïnes van de ronde kerk wordt een toren gebouwd als onderdeel van een vesting. Achtereenvolgens krijgt het de functie van zee-fort en verdedigingsbatterij van het Duitse leger tijdens de tweede wereldoorlog.
Vesting (1658-1825)
Het kommandantshuis van de vesting is dwars over het terrein van het klooster gebouwd. De bron die bij het klooster hoorde bevindt zich nu onder dat gebouw. Na 1680 is het gebouw ook als gevangenis gebruikt. Teksten op de stenen herinneren hieraan.
Vesting
Teksten van mensen die hier gevangen hebben gezeten
In 1814 wordt de Unie van Zweden gesloten en is de vesting niet meer nodig. Die wordt twee jaar later opgeheven. Het eiland krijgt de functie van zee fort. Er worden geen kogels meer afgevuurd en de toren wordt omgebouwd. De grote, koepelvormige kamer wordt behouden. Deze had ooit de functie van kruit kamer, en nu dus die van 'whisper dome'.
Zee - fort
Duitse Verdedigingsbatterij (1940-1945)
Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn er Duitse soldaten op het eiland gehuisvest. Zij hebben het bovenste deel van de toren verwijderd.
Verdedigingsbatterij Duitsland
Heden
De ruimte tussen de ringmuur en de toren is nu overdekt en het eilandje heeft nu een recreatie functie voor de mensen uit de stad. Je kan er met het veerbootje naar toe.
Bronnen
Boehlke, H.S, The Viking Serpent, 2007
Eystein, M , Andersen , Det Kongelige Norske Vitenskabers Selskap Schrifter nr.2-2022
Grunnleggelsen av Nidarholm Mariakloster
Lunde, Ø, e.a., Die Insel Munkholmen, z.j.
Websites
Dit is een recent uitgegeven en vrij beschikbare onderzoekspublicatie van Eystein M. Andersen (historicus en antiquair) en Øivind Lunde (archeoloog en voormalig rijks-antiquair). Ondergetekenden toont aan dat het Nidarholm klooster op Munkholmen werd opgericht door koning Knut de Machtige in 1028, en dat de huidige rotunda op het eiland lijkt te zijn opgebouwd uit resten van de kloosterkerk uit 1031.
De Rotunda heeft dus afmetingen die overeenkomen met de binnenarcade van de Heilige Grafkerk in Jeruzalem. Indien de karolingische voet (1 voet = 33 cm) werd gebruikt, wat gebruikelijk was bij de bouw van onder andere Deense Romaanse stadskerken en kloosters, krijgt de Rotunda op Munkholmen een omtrek van 144. De symbolisch zware omtrek van 144 is een maat die is ontleend aan de beschrijving van het hemelse Jeruzalem in Openbaring 21:17 van Johannes. Het is ook een veelgebruikt numerologisch symbool in de ottonische architectuur.
Reacties
Een reactie posten