Van Deventer naar Noorwegen: Sint Olav, de bron en de slang

Je kan Deventer op twee manieren linken aan Noorwegen en in het bijzonder aan Sint Olav. Olav de Heilige was een Vikingkoning die Noorwegen gekerstend heeft. In de Lebuïnuskerk was een kapel aan hem gewijd. Na zijn dood op het slagveld wordt de Noorse koning in allerijl begraven aan de rand van de rivier in Nidaros (het huidige Trondheim). Na een jaar en vijf dagen wordt de kist opgegraven en geopend. Er gebeuren wonderen en Olav wordt heilig verklaard. Bij zijn graf ontspringt een bron en boven zijn graf wordt de Nidaroskathedraal gebouwd. De laatste aartsbisschop vlucht met de schatten van deze kathedraal naar Deventer. Om ze in veiligheid te brengen. En ik maak mijn droomreis naar Nidaros...


De Nidaroskathedraal in Trondheim


Sint Olav met zijn bijl op het westfront van de kathedraal

De kapel van Sint Olav

In de oude Romaanse Lebuïnuskerk stond tegen het koor de kapel van Sint Olav. Op de wand van de crypte staan de contouren van de voormalige kapel aangegeven. De Bergenvaarders, die handelden op stokvis met de stad Bergen in Noorwegen hadden hier een altaar. 
Op dezelfde plaats maar dan in de gewelven vind je een afbeelding van deze Noorse heilig verklaarde koning. Hij draagt een gouden kroon, een rode mantel en een hellebaard. Onder zijn voeten vind je een graalridder en een monster. Het monster staat symbool voor het overwinnen van de heidenen. 
De poten van het monster zijn herkenbaar. Naar die graalridder moet ik even zoeken. Maar als je goed kijkt zie je een grijs hoofd links van het rechterbeen van sint Olav. Het hoofd is gekroond. Voor mij lijkt het een beetje alsof het hoofd vastzit aan het monster. Op de site van het Antependium van Nijmegen wordt gesproken over een gekroond zeemonster (zie website). Kan ik me ook wel in vinden. Sint Olav schijnt ook de patroon van de zeevaarders te zijn. Dat brengt me weer terug naar Bergen. Het wapen van de Bergenvaarders is ernaast in het gewelf terug te vinden. Hier is sprake van een gekroonde stokvis 😉.




De contouren van de voormalige Olavskapel

 

Gewelf met schildering van de heilige Olav (links) 


 Sint Olav met het gekroonde monster onder zijn voeten


het wapen van de Bergenvaarders 

Wie was Sint Olav?

Olav II Haraldsson was een Vikingkoning die leefde van ca 995 tot 1030. Hij heeft de kerstening van Noorwegen op zijn naam staan. Hij werd gedood in de strijd van Siklestad in het jaar 1030. Zijn kist werd vervoerd naar de handelshaven Nidaros, de oude naam van de huidige stad Trondheim. Daar werd hij in allerijl begraven aan de rand van de rivier.

Olav werd in 1031 heilig werd verklaard. Dat was nadat zijn kist na een jaar en vijf dagen werd opgegraven. Zijn lichaam zag er uit alsof hij net gestorven was. Behalve dat zijn haar en nagels waren gegroeid en er een goede geur waar te nemen was. Een stukje haar verbrandde niet en dat was genoeg om Olav heilig te verklaren.

Zijn kist werd in eerste instantie naar de Klemenskerk gebracht. Het was de oudste kerk van Nidaros gebouwd rond 1015. De kist kreeg daar een plaats op het altaar. Fundamenten van die kerk zijn een paar jaar geleden opgegraven (zie noten). In de expositiehal is het gereconstrueerde altaar te zien. Filmbeelden geven een indruk van het leven van de heilige Olav.


Het gereconstrueerde altaar


Scenes uit het leven van Sint Olav (foto film expositie Klemenskerk)

De Nidaroskathedraal

De kathedraal is onbeschrijfelijk mooi. Er is zoveel te zien dat het niet in een blogje als dit past. Ik stel hier de bron en de slang die erboven geplaatst werd centraal. 

Het oudste gedeelte van Trondheim ligt als een eiland tussen de armen van de rivier de Nidelva. De Kathedraal ligt aan de rand ervan, op de plaats waar koning Olav in 1030 werd begraven. 
De schrijn van Olav bevindt zich dus in deze kathedraal. Dit maakt de plaats tot het belangrijkste bedevaartsoord van de noordelijke landen. 

De kist van Sint Olav maakte een reis langs vier verschillende kerken. Op het kaartje dat ik ervan vind lijken ze precies op een rij te liggen. Kan het zijn dat  het hier mogelijk om een leylijn gaat? Sint Olav vond zijn laatste rustplaats in de Nidaros kathedraal die daar in 1070 gebouwd was door koning Olav Kyrre. Deze koning heeft een kapel die daar stond laten slopen en begon met de bouw van een stenen kerk in 1070.  (Voor het kaartje: zie link bij bronnen). 


Hoogaltaar, vorm geïnspireerd door de schrijn van Sint Olaf 

De kapel stond niet op een willekeurige plaats en werd er gevestigd met gezamenlijke inspanning van de Keltische geestelijkheid en Vikingen. Vanuit Glastonbury werd een poging gedaan om de Keltische religie in Noorwegen te vestigen. Vanuit Nidaros werd een pentagram uitgezet over het zuiden van Noorwegen. Misschien kom ik daar in een ander blog op terug, want dat was een van de redenen waarom ik zo graag naar Trondheim wilde 😉.  


De kerk in de periode van 1031 tot 1070
Geprojecteerd op de plattegrond van de huidige kathedraal
Foto Museum Bisschopshof 

De bron van Sint Olav

Net als in Deventer is ook bij deze kathedraal een bron gevonden. Het verhaal gaat dat die bron spontaan ontsprongen is op het moment dat het graf van Sint Olav ontdekt werd. Ook deze bron moet in eerste instantie naast de oorspronkelijk kleinere kerk gelegen hebben. Je kan dat zien op de plattegrond hierboven waar het kerkje op geprojecteerd is. Inmiddels maakt de bron deel uit van de in de loop van de tijd vergrootte kathedraal. 

Bronnen werden gezien als woonplaatsen van de goden.  Er zijn munten zichtbaar die hier geschonken (of geofferd) zijn. Voor de bron ligt een vloertegel met twee gaten er in. Kon je je voeten reinigen als het bronwater rees? 


Voor de bron is een piscina met gaten in de vloer 


De bron en de spiegel er boven die de diepte laat zien

De bron is aan de buitenkant herkenbaar aan een sleuf in een soort torentje van het achthoekige gebouw aan de oostkant van de kathedraal. Behalve dat de sleuf een herkenningspunt is, zou er ook een slang boven een dakje zichtbaar moeten zijn. Dat is althans wat we begrijpen uit de woorden en gebaren van een gids die we ernaar vragen. Dus zoeken we het gedeelte van het oktagon af maar vinden niet iets wat nou direct een gelijkenis met een slang vertoont. En zeker geen slang op een dakje. Later blijkt dat we het dakje een stuk hoger moeten zoeken en wel op de kop van de bronzuil. Tja...


De smalle gleuf in het torentje van de bron

De slang in de Bisschopshof

Eenmaal in de Bisschopshof naast de kerk zien we wat er bedoeld wordt. Het is niet alleen een slangenkop, maar een complete slang die boven de bron gelegen moet hebben. Die lag daar van 1180 tot 1210. Nu is er een replica. O, zoeken we daarnaar? 
Het probleem is alleen dat we het bedoelde dak nog niet hebben getraceerd. Dat moment komt als ik een artikel lees van Øystein Ekroll.  In zijn artikel staat een foto van het dakje met de slang. Het bedoelde dakje bevindt zich op het bovenste deel van het torentje boven de bron. 
Daarboven is de kop van een draak of slang of basililisk (mythisch fabeldier dat verwant zou zijn aan de slangdraak). Ik mag de foto van de auteur gebruiken 😉. 


De slag of draak die boven de olavsbron geplaatst was
Foto's Bisschopshof (Erkebispegarden) Trondheim

Foto Øystein Ekroll met dank voor de toestemming


Op het doopvont vind je ook een basilisk terug

Een nieuwe bron

Net als in Deventer lag ook deze bron dicht aan de rivierkant. Want daar was Olav na zijn dood in allerijl begraven. Nu is de bron verdroogd en is er een nieuwe bron gecreëerd op korte afstand van de kathedraal. We moeten er even naar zoeken, want we lopen er een paar keer langs zonder hem te herkennen als bron. Er wordt namelijk gewerkt aan een nieuwe setting. Wat we uiteindelijk zien zijn de twee staafjes, waaruit het water te zijner tijd weer gaat spuiten. Dus geen bron tussen vier Rododendronstruiken. Want die ontbreken even op de plek 😉


Dit was de bron die we zochten (Open Domein: bron)


Ja, dat heet werk in uitvoering, maar mooi wordt het wel...

De legende van de laatste steen

Op de rand van de kathedraal zit verscholen achter het tiende gat een klein figuurtje. Je moet weten dat het daar zit. De metselaar houdt de laatste steen in zijn linkerhand. Die kan je niet zien op de foto. Je ziet wel de troffel in zijn rechterhand. In de muur naast hem zit het gat waar de laatste steen in past. Dan is de kathedraal voltooid. Maar als hij dat doet, dan zal de kathedraal samen met de stad in de fjord zinken. En dat wil hij natuurlijk niet op zijn geweten hebben... 


De metselaar zit achter het tiende ovaaltje vanaf de torenkant

Vluchten met schatten uit de kathedraal

In Deventer zijn in de 16de eeuw een aantal schatten uit de Nidaroskathedraal van Trondheim veilig gesteld. Dat was toen de laatste aartsbisschop werd verdreven vanwege het dan opgelegde Lutherse geloof. Het was niet de eerste keer dat er sprake was van een kerstening, want Olav zelf had de voorchristelijke of Keltische religie vervangen door de Katholieke. Eigenlijk vind je dus drie religies naast of na elkaar. 

Bij het opleggen van het Lutherse geloof vertrok  aartsbisschop Olav Engelbrektsson in 1536/1637 uit Noorwegen. Hij bracht de schrijn van Olav in veiligheid op een kasteel (Steinholm) en vluchtte met een deel van de schatten van de Kathedraal naar Deventer. Zelf bleef hij daar niet. Hij bracht ze onder bij een handelspartner. De schat is er niet altijd gebleven en terug gekeerd naar de rechtmatige eigenaren. Wie dat waren was uiteindelijk de vraag. Te langen leste is dat goed gekomen en is de schat verdeeld tussen de verschillende partijen die er recht op meenden te hebben.

De bisschop en de koning

Op de putdeksels in Trondheim staan een bisschop en een koning afgebeeld. De bisschop staat in de kerk en de koning bevindt zich in een kasteel. Hij heeft een weegschaal in zijn hand. De weegschaal staat symbool voor rechtvaardigheid. Op het wapen van Trondheim is dezelfde afbeelding te vinden.
Van de drie koppen onderaan kan ik de betekenis niet achterhalen. 


Putdeksel en wapen  / vlag van Trondheim
Energie

Mijn ervaring is dat de energie zich vanaf de kathedraal uitstrekt over het hele oude stadsdeel dat omringd wordt (op een klein stukje na) door de rivier. Vanaf de bron in de kathedraal lijkt er een energielijn te lopen naar de transeptarm in het zuiden. Daar staat een prachtig houten beeld gemaakt door de Sami (van oorsprong nomadisch volk dat het Noord-Europese Lapland bewoont). Vlak daarnaast ervaar ik sterke energie. Als je een denkbeeldige lijn trekt van de bron naar die plek is dat bijna een rechte lijn. 

Wat verder opvalt is dat de lijn die de vier kerken waar de schrijn van Olav heeft gestaan een rechte lijn vormen (Voor kaartje: zie bronnen). Het centrum van Trondheim met de kathedraal vertegenwoordigt voor mij een sterk energetische plaats. 





Adres

Lebuinuskerk: Grote Kerkhof 38, 7411 KV Deventer

Nidarosdom: Kongsgårdsgata 2, 7013 Trondheim, Noorwegen

Erkebispegården: Kongsgårdsgata 1B, 7013 Trondheim, Noorwegen

Noten

Deventer had als Hanzestad een handelsrelatie met Bergen. Daar werd de handel op stokvis gedreven. De handelaars werden de Bergenvaarders genoemd. Ze hadden een altaar in de Olavskapel. 

Trondheim is de derde grootste stad in Noorwegen. De stad ligt aan de monding van de rivier de Nidelva. Deze rivier loopt als een ring om het centrum van de binnenstad, dus de oude stad heen. 

De kathedraal van Nidaros is de noordelijkst gelegen gotische Middeleeuwse kathedraal en Europa's belangrijkste pelgrimsdoel. De bouw ervan duurde van 1070 tot ongeveer 1300. Er komen er honderden pelgrims per jaar en van heinde en ver. In Oslo is een begin van het Olavspad in de oorspronkelijk oude stad. 


Wegwijzer in Oslo (foto: Gamlebyen, 2014)
Bronnen

Boelke, Harald S, The Viking Serpent, 2007
Link kaartje met de vier kerken in bovenstaand artikel: 
Ekroll, Øystein, Nidaros Cathedral, 2019
Sicking, Louis, De bijl van Sint Olav, 2021

Gerelateerde blogs

In Deventer aangekomen lopen we als eerste tegen de Bergkerk aan. Letterlijk, want deze kerk staat op een heuvel. Ik heb er over gelezen, maar hij staat niet op mijn lijstje. Natuurlijk kan ik de verleiding niet weerstaan om er naar binnen te gaan. De kerk is gewijd aan Sint Nicolaas maar door de bevolking omgedoopt tot Bergkerk. Je moet ook even klimmen om de ingang te bereiken. Ik laat me verrassen door het onverwachte bezoek en op mijn lijstje of niet, ik ga de andere dag nog een keer terug...

De Lebuïnuskerk in Deventer is gebouwd op een krachtplaats. Op mijn lijstje staan de bron in de crypte en de oude vloer in het hoogkoor. De bron bevindt zich tussen bijzondere zuilen. De vloer in het koor kenmerkt zich door de kleuren van de drievoudige godin. En we ontdekken ook hier Groene Mannen in en buiten de kerk. Er bevindt zich zelfs een Groene Vrouw te midden van het Manvolk.  Genoeg om er een kijkje te gaan nemen...

Websites

Indruk van de schoonheid van de Nidarosdom of kathedraal

Resten van de Klemenskerk werden gevonden in een achtertuin in de Noorse stad Trondheim. Je kan de plaats waar de kerk gestaan heeft bezoeken. Het altaar is gereconstrueerd. De ronde stenen zijn de overblijfselen van de fundering van het eerste altaar in de Sint Klemenskerk waar de kist van Sint Olavs werd geplaatst toen hij werd geheiligd in 1031. De kerk was gebouwd door Olav Haraldsson als staafkerk gebouwd in 1015/1016. In de vroege twaalfde eeuw is de kerk vanwege rottende palen herbouwd en een meter opgeschoven. Het altaar is in deze kerk herbouwd (bron: informatiebord Klemenskerk). 

Beginpunt van de route is de Ruïne Hallvard-kathedraal in Oslo en is 643 km lang. De huidige ruïne van de kathedraal maakt deel uit van Minneparken, een 13,7 hectare groot terrein met ruïnes. Te vinden in het oude stadsdeel van Oslo: Gamlebyen. 

De bronnen van St. Olav lijken vooral spontaan te ontspringen. Ze hebben ook als gemeenschappelijk kenmerk dat ze zelden uitdrogen wanneer andere bronnen tijdens perioden van droogte droogvallen.
Het spontaan ontspringen zou ook gelden voor de bron bij de Nidaroskathedraal. 


Op deze site zie je een aantal duidelijke afbeeldingen van Sint Olav met het gekroonde zeemonster onder zijn voeten. 




Reacties

Een reactie posten