Sint Olav en de link met Deventer
Door Joke Visker - november 03, 2022
Je kan Deventer op twee manieren linken aan Noorwegen en in het bijzonder aan Sint Olav. Olav de Heilige was een Vikingkoning die Noorwegen gekerstend heeft. In de Lebuïnuskerk was een kapel aan hem gewijd. Na zijn dood op het slagveld wordt de Noorse koning in allerijl begraven aan de rand van de rivier in Nidaros (het huidige Trondheim). Na een jaar en vijf dagen wordt de kist opgegraven en geopend. Er gebeuren wonderen en Olav wordt heilig verklaard. Bij zijn graf ontspringt een bron en boven zijn graf wordt de Nidaroskathedraal gebouwd. De laatste aartsbisschop vlucht met de schatten van deze kathedraal naar Deventer. Om ze in veiligheid te brengen. En ik maak mijn droomreis naar Nidaros...
De Nidaroskathedraal in Trondheim
Sint Olav met zijn bijl op het westfront van de kathedraal
De kapel van Sint Olav in Deventer
In de oude Romaanse Lebuïnuskerk stond tegen het koor de kapel van Sint Olav. Op de wand van de crypte staan de contouren van de voormalige kapel aangegeven. De Bergenvaarders, die handelden op stokvis met de stad Bergen in Noorwegen hadden hier een altaar.
Op dezelfde plaats maar dan in de gewelven vind je een afbeelding van deze Noorse heilig verklaarde koning. Hij draagt een gouden kroon, een rode mantel en een hellebaard. Onder zijn voeten vind je een graalridder en een monster. Het monster staat symbool voor het overwinnen van de heidenen.
De poten van het monster zijn herkenbaar. Naar die graalridder moet ik even zoeken. Maar als je goed kijkt zie je een grijs hoofd links van het rechterbeen van sint Olav. Het hoofd is gekroond. Voor mij lijkt het een beetje alsof het hoofd vastzit aan het monster. Op de site van het Antependium van Nijmegen wordt gesproken over een gekroond zeemonster (zie website). Kan ik me ook wel in vinden. Sint Olav schijnt ook de patroon van de zeevaarders te zijn. Dat brengt me weer terug naar Bergen. Het wapen van de Bergenvaarders is ernaast in het gewelf terug te vinden. Hier is sprake van een gekroonde stokvis 😉.
De contouren van de voormalige Olavskapel
Gewelf met schildering van de heilige Olav (links)
Sint Olav met het gekroonde monster onder zijn voeten
het wapen van de Bergenvaarders
Wie was Sint Olav?
Olav II Haraldsson was een Vikingkoning die leefde van ca 995 tot 1030. Hij heeft de kerstening van Noorwegen op zijn naam staan. Hij werd gedood in de strijd van Siklestad in het jaar 1030. Zijn kist werd vervoerd naar de handelshaven Nidaros, de oude naam van de huidige stad Trondheim. Daar werd hij in allerijl begraven aan de rand van de rivier.
Olav werd in 1031 heilig werd verklaard. Dat was nadat zijn kist na een jaar en vijf dagen werd opgegraven. Zijn lichaam zag er uit alsof hij net gestorven was. Behalve dat zijn haar en nagels waren gegroeid en er een goede geur waar te nemen was. Een stukje haar verbrandde niet en dat was genoeg om Olav heilig te verklaren.
Zijn kist werd in eerste instantie naar de Klemenskerk gebracht. Het was de oudste kerk van Nidaros gebouwd rond 1015. De kist kreeg daar een plaats op het altaar. Fundamenten van die kerk zijn een paar jaar geleden opgegraven (zie noten). In de expositiehal is het gereconstrueerde altaar te zien. Filmbeelden geven een indruk van het leven van de heilige Olav.
Het gereconstrueerde altaar
Scenes uit het leven van Sint Olav (foto film expositie Klemenskerk)
De Nidaroskathedraal
De kist van Sint Olav maakte een reis langs vier verschillende kerken. Op het kaartje dat ik ervan vind lijken ze precies op een rij te liggen. Kan het zijn dat het hier mogelijk om een leylijn gaat? Sint Olav vond zijn laatste rustplaats in de Nidaros kathedraal die daar in 1070 gebouwd was door koning Olav Kyrre. Deze koning heeft een kapel die daar stond laten slopen en begon met de bouw van een stenen kerk in 1070. (Voor het kaartje: zie link bij bronnen).
Hoogaltaar, vorm geïnspireerd door de schrijn van Sint Olaf
De kapel stond niet op een willekeurige plaats en werd er gevestigd met gezamenlijke inspanning van de Keltische geestelijkheid en Vikingen. Vanuit Glastonbury werd een poging gedaan om de Keltische religie in Noorwegen te vestigen. Vanuit Nidaros werd een pentagram uitgezet over het zuiden van Noorwegen. Misschien kom ik daar in een ander blog op terug, want dat was een van de redenen waarom ik zo graag naar Trondheim wilde 😉.
De kerk in de periode van 1031 tot 1070
Geprojecteerd op de plattegrond van de huidige kathedraal
Foto Museum Bisschopshof
De bron van Sint Olav
Net als in Deventer is ook bij deze kathedraal een bron gevonden. Het verhaal gaat dat die bron spontaan ontsprongen is op het moment dat het graf van Sint Olav ontdekt werd. Ook deze bron moet in eerste instantie naast de oorspronkelijk kleinere kerk gelegen hebben. Je kan dat zien op de plattegrond hierboven waar het kerkje op geprojecteerd is. Inmiddels maakt de bron deel uit van de in de loop van de tijd vergrootte kathedraal.
Bronnen werden gezien als woonplaatsen van de goden. Er zijn munten zichtbaar die hier geschonken (of geofferd) zijn. Voor de bron ligt een vloertegel met twee gaten er in. Kon je je voeten reinigen als het bronwater rees?
Voor de bron is een piscina met gaten in de vloer
De bron en de spiegel er boven die de diepte laat zien
De bron is aan de buitenkant herkenbaar aan een sleuf in een soort torentje van het achthoekige gebouw aan de oostkant van de kathedraal. Behalve dat de sleuf een herkenningspunt is, zou er ook een slang boven een dakje zichtbaar moeten zijn. Dat is althans wat we begrijpen uit de woorden en gebaren van een gids die we ernaar vragen. Dus zoeken we het gedeelte van het oktagon af maar vinden niet iets wat nou direct een gelijkenis met een slang vertoont. En zeker geen slang op een dakje. Later blijkt dat we het dakje een stuk hoger moeten zoeken en wel op de kop van de bronzuil. Tja...
De smalle gleuf in het torentje van de bron
De slang in de Bisschopshof
Eenmaal in de Bisschopshof naast de kerk zien we wat er bedoeld wordt. Het is niet alleen een slangenkop, maar een complete slang die boven de bron gelegen moet hebben. Die lag daar van 1180 tot 1210. Nu is er een replica. O, zoeken we daarnaar?
Het probleem is alleen dat we het bedoelde dak nog niet hebben getraceerd. Dat moment komt als ik een artikel lees van Øystein Ekroll. In zijn artikel staat een foto van het dakje met de slang. Het bedoelde dakje bevindt zich op het bovenste deel van het torentje boven de bron.
Daarboven is de kop van een draak of slang of basililisk (mythisch fabeldier dat verwant zou zijn aan de slangdraak). Ik mag de foto van de auteur gebruiken 😉.
De slag of draak die boven de olavsbron geplaatst was
Foto's Bisschopshof (Erkebispegarden) Trondheim
Foto Øystein Ekroll met dank voor de toestemming
Een nieuwe bron
Net als in Deventer lag ook deze bron dicht aan de rivierkant. Want daar was Olav na zijn dood in allerijl begraven. Nu is de bron verdroogd en is er een nieuwe bron gecreëerd op korte afstand van de kathedraal. We moeten er even naar zoeken, want we lopen er een paar keer langs zonder hem te herkennen als bron. Er wordt namelijk gewerkt aan een nieuwe setting. Wat we uiteindelijk zien zijn de twee staafjes, waaruit het water te zijner tijd weer gaat spuiten. Dus geen bron tussen vier Rododendronstruiken. Want die ontbreken even op de plek 😉
Dit was de bron die we zochten (Open Domein: bron)
Ja, dat heet werk in uitvoering, maar mooi wordt het wel...
De legende van de laatste steen
Op de rand van de kathedraal zit verscholen achter het tiende gat een klein figuurtje. Je moet weten dat het daar zit. De metselaar houdt de laatste steen in zijn linkerhand. Die kan je niet zien op de foto. Je ziet wel de troffel in zijn rechterhand. In de muur naast hem zit het gat waar de laatste steen in past. Dan is de kathedraal voltooid. Maar als hij dat doet, dan zal de kathedraal samen met de stad in de fjord zinken. En dat wil hij natuurlijk niet op zijn geweten hebben...
Vluchten met schatten uit de kathedraal
In Deventer zijn in de 16de eeuw een aantal schatten uit de Nidaroskathedraal van Trondheim veilig gesteld. Bij het opleggen van het Lutherse geloof werd de laatste aartsbisschop verdreven. Hij bracht de schrijn van Olav in veiligheid op een kasteel en vluchtte met een deel van de schatten van de Kathedraal naar Deventer. Zelf bleef hij daar niet. Hij bracht ze onder bij een handelspartner. De schat is er niet altijd gebleven en terug gekeerd naar de rechtmatige eigenaren. Wie dat waren was uiteindelijk de vraag. Te langen leste is dat goed gekomen en is de schat verdeeld tussen de verschillende partijen die er recht op meenden te hebben.
Het was niet de eerste keer dat er sprake was van een kerstening, want Olav zelf had de voorchristelijke of Keltische religie vervangen door de Katholieke. Eigenlijk vind je dus drie religies naast of na elkaar.
De Sheela-na-Gig
Na ons bezoek aan de kathedraal ontdekten we deze Sheela in het Aartsbisschopsmuseum ernaast. Het is het originele beeldje. Ze had een plekje op de hoek van het zuidelijke transept, aan de buitenkant ervan. Op de foto's van de website kun je haar onderscheiden door haar lichtere kleur. Zo valt ze niet over het hoofd te zien 😉.
Na de Reformatie was de Sheela verboden. Veel ervan werden vernietigd, of verborgen op een veilige plaats. Een groot aantal werd hergebruikt op kastelen. Maar je vindt haar ook bij bronnen, op graven en op staande stenen. Haar magische kracht is nog steeds aanwezig. Ze symboliseert de vrouwelijke, spirituele kracht.
De Sheela na Gigh in het museum
Adressen
Lebuinuskerk: Grote Kerkhof 38, 7411 KV Deventer
Website: https://lebuinuskerk.nl
Nidarosdom: Kongsgårdsgata 2, 7013 Trondheim, Noorwegen
Website: www.nidarosdomen.no
Erkebispegården: Kongsgårdsgata 1B, 7013 Trondheim, Noorwegen
Noten
Deventer had als Hanzestad een handelsrelatie met Bergen. Daar werd de handel op stokvis gedreven. De handelaars werden de Bergenvaarders genoemd. Ze hadden een altaar in de Olavskapel.
Trondheim is de derde grootste stad in Noorwegen. De stad ligt aan de monding van de rivier de Nidelva. Deze rivier loopt als een ring om het centrum van de binnenstad, dus de oude stad heen.
Het oudste gedeelte van Trondheim ligt als een eiland tussen de armen van de rivier de Nidelva. De Kathedraal ligt aan de rand ervan, op de plaats waar koning Olav in 1030 werd begraven. De schrijn van Olav bevindt zich dus in deze kathedraal. Dit maakt de plaats tot het belangrijkste bedevaartsoord van de noordelijke landen.
De kathedraal van Nidaros is de noordelijkst gelegen gotische Middeleeuwse kathedraal en Europa's belangrijkste pelgrimsdoel. De bouw ervan duurde van 1070 tot ongeveer 1300. Er komen er honderden pelgrims per jaar en van heinde en ver. In Oslo is een begin van het Olavspad in de oorspronkelijk oude stad.
Bronnen
Boelke, Harald S, The Viking Serpent, 2007
Ekroll, Øystein, https://www.academia.edu/40040870/Olavsrelikviar_myter_og_fakta, 2016
Link kaartje met de vier kerken in bovenstaand artikel:
Ekroll, Øystein, Nidaros Cathedral, 2019
Sicking, Louis, De bijl van Sint Olav, 2021
Websites
Indruk van de schoonheid van de Nidarosdom of kathedraal
Op deze website kun je de plaats van de Sheela terugvinden.
Op deze site zie je een aantal duidelijke afbeeldingen van Sint Olav met het gekroonde zeemonster onder zijn voeten.
https://archeologieonline.nl/nieuws/kerk-van-olaf-de-heilige-ontdekt-in-noorwegenhttps://visittrondheim.no/aktiviteter-attraksjoner/severdigheter/klemenskirken/
Resten van de Klemenskerk werden gevonden in een achtertuin in de Noorse stad Trondheim. Je kan de plaats waar de kerk gestaan heeft bezoeken. Het altaar is gereconstrueerd. De ronde stenen zijn de overblijfselen van de fundering van het eerste altaar in de Sint Klemenskerk waar de kist van Sint Olavs werd geplaatst toen hij werd geheiligd in 1031. De kerk was gebouwd door Olav Haraldsson als staafkerk gebouwd in 1015/1016. In de vroege twaalfde eeuw is de kerk vanwege rottende palen herbouwd en een meter opgeschoven. Het altaar is in deze kerk herbouwd (bron: informatiebord Klemenskerk).
De bronnen van St. Olav lijken vooral spontaan te ontspringen. Ze hebben ook als gemeenschappelijk kenmerk dat ze zelden uitdrogen wanneer andere bronnen tijdens perioden van droogte droogvallen.
Het spontaan ontspringen zou ook gelden voor de bron bij de Nidaroskathedraal.
Geplaatst in Bron Deventer Kapel Kathedraal Nidaros Noorwegen Olav Sheela-na-Gig Slang Trondheim
Reacties
Een reactie posten