Grappig genoeg heb ik eerder over de terp van Almenum gelezen,  maar had toen het idee dat we er buiten Harlingen naar moesten zoeken. Dat klopt in die zin wel, want Almenum was in vroeger tijden een kerkdorpje dat buiten Harlingen lag. In de loop van de tijd is het door de stad ingelijfd. Na de oorlog is de wijk Oosterpark gebouwd op de plek waar Almenum lag. Daar kwamen we tijdens onze zwerftocht door Harlingen dus onverwacht terecht. 

Dat het hier om een oude heilige plaats gaat kan je terug vinden op het bord bij de ingang van de kerk (zie onder). Hier stond in de 12de eeuw de Dom van Almenum. Een andere naam ervoor is de St. Michaëlsdom. 

Toch gaat de geschiedenis van Almenum nog verder terug dan de bouw van de Dom. De terp was al in de periode van de Friese koningen bewoond. In de tijd van koning Radboud hadden de Friezen hun eigen goden. Bonifatius zou in 754 tijdens zijn reis vanuit Utrecht naar Friesland als eerste Almenum hebben bezocht. Zijn doel was om de Friezen te bekeren tot het christendom. 

Volgens de oudste kronieken zou het dorp gesticht zijn door missionaris Gustavus Forteman. Hij liet in 777 ook de eerste kerk van Almenum bouwen, die werd gewijd aan de aartsengel Michaël. Deze houten kerk moet een rieten dak hebben gehad. Dit zou de eerste christelijke kerk in Friesland zijn. Michaël staat in de kerkelijke visie voor de bestrijding van het kwaad. Hij verslaat symbolisch de draak. De vraag rijst of deze kerk gebouwd is op een plaats van een voorchristelijke heilige plek. Het kan bijna niet anders...

Het houten kerkje was niet zo groot. Het moet zo'n 10,25 x 22,5 meter gemeten hebben. Het is 2 keer afgebrand en herbouwd. De sporen ervan zijn onder de huidige kerk gevonden. Het zal rond de 10e of 12e eeuw vervangen zijn door een gebouw van tufsteen met een toren. Die tufsteen kan je daar nog gedeeltelijk terug vinden.  

Nadat de dorpskern van Almenum na 'getouwtrek' tussen Harlingen en Barradeel aan Harlingen toegewezen werd, werd de oude St. Michaëlsdom op de toren na gesloopt. De laatste is bewaard gebleven en daarmee aanzienlijk ouder dan de huidige Grote Kerk. 

Volgens een Friese sage zou er een 'een rode, wonderdoende banier in de dom zijn ingemetseld'. Die banier werd de Magnusvaan genoemd, naar Magnus Forteman. Hij was de zoon van Gustavus en graaf van Bentheim. Magnus streed in het leger van Karel de Grote en heeft onder die banier grote overwinningen behaald. Het vaandel werd hem als beloning geschonken en hij bracht het van Rome naar Almenum. Daar heeft hij het aan de kerk ter bewaring gegeven. Het is daar zo veilig opgeborgen dat niemand het ooit heeft kunnen vinden. 

In een variatie op deze legende wordt verteld dat deze Magnusvaan het eigendom was van Friso, de stichter van het Friese volk. Het blijft een legende hè? Maar hier staat meer over de wonderen die aan het vaandel werden toegeschreven. Het kon 'bliksem en stormen afwenden, boze geesten afweren en iemand onoverwinnelijk maken'. Friso werd begraven met de vlag maar niemand wist waar die gebleven was. Gelukkig kreeg Willibrord een droom waarin een engel de vindplaats aanwees. Hij heeft de vaan toen opgegraven en aan Magnus gegeven. Die vlag hielp hem om Rome te veroveren. Daarna werd die verborgen in de muur van de Dom. En de legende vertelt dat niemand hem ooit weer zal kunnen vinden. Dus geef dat zoeken maar op 😉. 

Het lijkt erop dat deze Magnussage in de vroege 13e eeuw is ontstaan. De Magnusvaan is genoemd naar Magnus Forteman, een fictieve figuur, die rond het jaar 800 moet hebben geleefd. Dat is dan wel weer jammer...

Harlingen ligt op een lange leylijn, die van Santiago de Compostella in Spanje via Carnac en Le Mont Saint Michel door naar Hargen, Keinse bij Schagen, Oosterland (Michaelskerk), Harlingen (Michaelskerk), Wijnaldum en Stockholm loopt naar Arkhangelsk in Rusland (bij een klooster gewijd aan aartsengel Michaël). 

Ik heb al eerder over deze leylijn geschreven, maar publiceer het kaartje hier nog een keer.