Sterrenkruid /ˈstɛrənkrœyt/

Abonneren

De Laurenskerk in Rotterdam: laat je verrassen!

In een verloren uurtje lopen we de Laurenskerk van Rotterdam binnen. Er is zoveel te zien dat we besluiten om een keer terug gaan. Zou er in deze oude kerk nog energie waar te nemen zijn? Alleen in het transept en het koor is er een zwakke energie te herkennen. Toch laat het me niet los. Ik lees me in en we gaan voor een derde keer. We komen vanaf een andere kant en de maanstand verschilt. Is dat de reden waarom ik de trillingen al voel voordat de kerk in zicht komt? ...

Verscholen tussen hoogbouw

De kerk ligt verscholen tussen hoogbouw en nieuwbouw.  Trots vermeldt een reclamebord dat er weer een icoon bij wordt gebouwd. Verdwijnt de kerk daarmee helemaal uit beeld?


De kerk ligt verscholen tussen nieuwbouw en hoogbouw


En weer een icoon erbij

Bij het hekwerk van de bouwplaats vinden we spandoeken met afbeeldingen van het oude Rotterdam. Ze zijn gemaakt door Martin Valkhoff. Kort geleden is er in een oude put naast de Markthal een meterslange sluismuur uit de 15e eeuw opgegraven (zie websites). Ik duik in het verleden...



Aanleg van de Dam in de Rotte
Aquarel Martin Valkhoff


De dam met houten sluis in de Rotte
          Aquarel Martin Valkhoff

GESCHIEDENIS

Een grotere kerk met een toren

De huidige kerk is gebouwd tussen circa 1449 en 1525. Voor die tijd stond er al in 1300 (of 1350?) een eenvoudig kerkje op dezelfde plaats, gewijd aan de heilige Laurentius en Maria Magdalena. Het was een tweebeukige hallenkerk, dus zonder schip en zonder toren. 

De stad groeide snel en het kerkje werd al gauw te klein. Dat was de reden om een nieuwe, grotere kerk te bouwen. Er werd in 1409 begonnen met de bouw van een eigen domkerk.  Mét een toren, want zo'n toren gaf status 😉. 
Dordrecht en Schiedam hadden een kerk met een toren en Delft eveneens. Dan kon Rotterdam daar toch niet voor onder doen? Als nieuwe bewoner moest je daaraan meebetalen. En wel in de vorm van drieduizend bakstenen. Je kreeg het burgerschapsrecht niet voor niets...

In 1436 kon er gekerkt worden. Op die toren moesten de bewoners trouwens nog even wachten. De eerste steen ervoor werd gelegd in 1449. Dat is het jaartal dat ik overal tegenkom. Werd de eerste steenlegging van de toren dan gezien als het begin van de bouw van de kerk? En werd in 1409 dan de tweebeukige stenen kerk gebouwd?

Nou stond dat eerste kerkje op een eiland. Dat kun je goed zien op de onderstaande kaart uit 1360. De kerk staat hier genoemd als 'Groote Kerk'. Aan de ene kant loopt de Rotte en aan de andere kant de Slikvaart. En ja, waar moet je dan je toren kwijt? Aan de overkant van de Slikvaart dan maar...
Toen die vaart uiteindelijk rond 1460 werd gedempt, is het schip verlengd in de richting van de toren. De straat kreeg de naam Lange Torenstraat. De Lange Torenstraat heet nu Oppert, en de vooroorlogse Oppert die evenwijdig liep met de Binnenrotte, is niet meer terug te vinden (zie kaartje).


Bron afbeelding: Over de oudste kerk / kapel van Rotterdam
Met dank voor het mogen gebruiken van deze kaart

Wist je dat Rotterdam op zijn beurt weer een bijdrage moest leveren aan de bouw van de Dom in Utrecht? En niet zo'n beetje ook. Er is een lijst uit het jaar 1395 waarin de bedragen staan vermeld.  Rotterdam betaalde verreweg het hoogste bedrag van de twaalf kerken in dit decanaat. 
Nou kan je in het originele document wel de namen van Rotterdam, Schiedam en Vlaardingen herkennen, maar het ontcijferen van de te betaalde bedragen is lastiger. Bij de noten is het gedigitaliseerde document geplaatst waarop je die bedragen kunt terug vinden. Rotterdam betaalde het hoogste bedrag in het decanaat Scyelandie (Schieland): 30 Utrechtse pond, 0 solidi en 0 denaren*. 


Schermafbeelding document Domfabriek: decanaat Scylandie

Herrie in de tent

Als ik in een Middeleeuwse kathedraal kom, ben ik me er van bewust dat er in zo'n  gebouw verschillende activiteiten plaatsvonden. Het terrein van de kathedraal was in de Middeleeuwen druk bezet. Er werd gehandeld in stoffen en eetwaren. Er werden contracten afgesloten door ambachtslieden. En natuurlijk vonden er ook missen plaats. 
Dat dat ook gold voor het stenen kerkgebouw in hartje Rotterdam was even niet in me opgekomen 😉.
Toch zag je daar in de Middeleeuwen hetzelfde patroon. Vaak was een kerk het enige stenen gebouw ter plaatse. Er stonden geen stoelen zoals we nu gewend zijn, dus er was ook veel ruimte. Zo gingen het uitvoeren van ambachten en het voordragen van missen hand in hand. Belangrijke aankondigingen vonden eveneens plaats in de kerk. Maar je mocht dat niet doen tijdens de mis. 

Omdat dingen toch nog wel eens door elkaar liepen zijn er regels vastgesteld in 'keuren'. Bij het lezen van het stuk van Drs. H. ten Boom krijg ik een aardige indruk. Een aantal voorbeelden uit zijn artikel: 
Er was een verbod op het leggen van masten, netten, riemen, zeilen en scheepswant in de kerk.  
Je mocht ook geen zeilen naaien als er een dienst werd gehouden. En het was verboden om rekken met lakens in de kerk te laten staan of uit te hangen tijdens een uitvaartdienst. Ik krijg een beeld van drukte en gezelligheid, van hard werkende mensen die in dezelfde ruimte hun ambacht uitvoeren. En ja, dan moet er wel op gewezen worden dat het stil moet zijn tijdens de mis. Want daar was het gebouw tenslotte ook voor bedoeld... 

In het oudste keurboek van Rotterdam vind ik het een en ander terug. Dobbelen is trouwens ook verboden, en vogels mag je niet 'winnen' zonder toestemming van de kerkmeester. Kaatsen op het kerkhof is uit den boze, evenals het slaan met kolven daar in de buurt 😉.  




Uit het oudste keurboek van Rotterdam 

BINNEN KIJKEN

Nis van de heiligen

In het midden onder het raam staat het beeld van Sint Laurentius. Lang heeft er een beeld van hem hoog boven het raam van het zuidertransept gestaan. Daar is nog een tekening van bewaard gebleven. Als je goed kijkt kun dat nog terug zien op de tekening hier onder. 
In de nok van het noordertransept stond het beeld van Maria Magdalena, aan wie de kerk ook gewijd was. Hier heb ik geen duidelijke afbeelding van kunnen vinden. Allebei de beelden zijn op bevel van de magistraat in 1676 tot gruis gestampt.


Beeldenkapel rechter- en linkerkant


Uitsnede foto rechts: Sint Laurentius


Sint Laurentius bovenaan het zuidertransept
Datering tekening 1621 - 1645 Stadsarchief Rotterdam
Nummer RI-695 Toegangsnummer 4080 

Librije

In 1604 wordt door Rotterdam de eerste 'publycke bibliotheke' ofwel 'Bibliotheca Laurentiana' in de Laurenskerk ingericht. Er staan zo'n 500 boeken in deze stadslibrije. Allemaal aan de ketting, want zo konden ze ervoor zorgen dat ze op hun plaats bleven staan. En stel je voor dat je dat ene interessante boek nou net onder je jas de kerk uit had willen smokkelen om lekker thuis te lezen😉. Die boeken waren duur en gefinancierd door de gemeente. Om een boek verder te lezen moest je dus terugkomen. De Librije kapel geeft een beeld van hoe het er destijds uitgezien moet hebben. 


De kapel van de Librije

Een geheimzinnig rouwbord

Tussen 1794 en 1799 vond de Bataafse Revolutie plaats. Vanaf die tijd mocht er geen verschil meer zijn tussen rijk en arm. Alle wapenschilden en alle rouwborden met wapenschilden moesten uit de kerk worden verwijderd. 
Toch hangt er aan een van de pilaren aan de linkerkant een rouwbord uit het jaar 1659. Waar het opgedoken is en hoe het hier weer terecht gekomen is blijft nog even een raadsel. Het bord bevat een datum van overlijden maar de naam van de persoon ontbreekt. De drie uitgebloeide bloemen of bloembollen kunnen we nergens terug vinden. Ook geen bloeiende bloemen. De zoektocht is tot nu toe tevergeefs. Met alleen deze tekst zijn er te weinig gegevens om te zeggen aan wie dit bord gewijd is. Er wordt nog verder naar gezocht, dus wie weet wordt dit raadsel nog een keer opgelost 😉.


Rouwbord met de tekst: OBYT 20. december 1659


Op zoek naar een knopkapiteel uit de eerste kerk

'In de kerk is in een van de tentoonstellingskapellen nog een knopkapiteel aanwezig van haar voorganger, een tweebeukige hallenkerk zonder koor en toren' (meerdere bronnen). Als je mij een beetje kent weet je dat ik daar naar op zoek ga. In de nis met talloze gipsafdrukken vinden we de twee onderstaande knopkapitelen. Mogelijk zit de goede erbij, maar ik ben er niet zeker van. Ook hier wordt verder naar gezocht.



Herdenkingsraam 

Aan de linkerkant van het koor is een prachtig raam dat herinnert aan drie bombardementen tijdens de tweede Wereldoorlog. Het draagt de naam 'Vrede en Verzoening'.  De foto die gemaakt is haalt niet bij de schitterende kleuren die het uitstraalt wanneer de middagzon er door schijnt. Door die kleuren krijg je het idee dat de kerk in brand staat. Ik was ervan onder de indruk. Het beste kan je zelf gaan kijken...
Het raam herdenkt niet alleen het bombardement in Rotterdam (1940) maar ook dat van Coventry in Engeland (1940) en Dresden in Duitsland (1945). Van de Laurenskerk bleven alleen de muren en de toren overeind. Koningin Juliana legde in 1952 de eerste steen voor het herstel van het kerkgebouw. In december 1968 was het geheel voltooid. 



Herdenkingsraam 'Vrede en Verzoening



Het hek bij het koor

Het koor wordt afgesloten door een koperen hek dat ooit dienst heeft gedaan als afscheiding tussen het schip en het koor. Het stamt uit het jaar 1715. Bovenop het oude hek staan de wapens van de kerkmeesters op het latei. Een afbeelding van de originele situatie vind je de site van Engelfriet (bron).




Het plafond

Aan de inrichting van de kerk is heel veel zorg besteed. De plafonds zijn prachtig beschilderd.



Energie waarnemen

Het eerste bezoek was spontaan en tel ik hier even niet mee. De tweede keer kwamen we speciaal voor deze kerk. De energie is zwak en het meest traceerbaar in het transept en het koor. Omdat ik meer wil weten over het nog onbekende rouwbord dat in de kerk hangt gaan we nog een keer terug. En ik wil graag een foto maken van het oude knopkapiteel uit de eerste kerk. 

Tot mijn grote verbazing voel ik de keer daarop de energie van de kerk al op afstand. Is er een heel sterke stroming aan de buitenkant van het koor en is er binnen heel duidelijk een oplopende trilling vanaf de toren tot het huidige koor. Tussen het altaar en de koperen deuren die het afsluiten sta ik een tijdje stil om af te stemmen.

Hoe kan dit? Dat ik de ene keer nauwelijks een fractie voel en de energie de andere keer al op afstand waar kan nemen? Heeft het te maken met de stand van de maan? (19 maart: 5 dagen na volle maan op 14 maart, 2 april: 4 dagen na nieuwe maan op 29 maart). Of heeft het te maken met de kant waar ik vandaan kwam? Eerste keer richting ingang, tweede keer langs de achterkant? Duidelijk is dat de kerk zoals te verwachten was niet zomaar op een willekeurige plaats gebouwd is. Er is rekening gehouden is met de plekken waarop het altaar en het hoogaltaar in de destijds rooms-katholieke kerk geplaatst moesten worden. 

Kijk je terug naar de oudste geschiedenis, dan lees je dat de eerste hallenkerk gebouwd is op de plaats van het huidige koor van de kerk. Dus op de plaats waar nu nog de energie het meest waarneembaar is.




Adres

Grotekerkplein 27, 3011 GC Rotterdam
Het is handig om vooraf de openingstijden te checken

Noten

* Digitale versie rekeningen fabrieksmeester van de Dom


Bronnen tot de bouwgeschiedenis van den Dom te Utrecht, 
p. 5: Utrechtse pond, p.14 Kerken decanaat Scyelandie (bron)
Originele document Utrechts Archief p. 59 (bron)

**  1 Utrechtse pond = 20 solidi = 12 denaren). 

Bronnen

Brochure Laurenskerk Rotterdam: De Laurenstoren
Drs. H. ten Boom, Rotterdam aan de vooravond van de Reformatie (link artikel)
Fruin, Robert, Jacobus, Oudste keurboek van Rotterdam, begin 15de eeuw  (bron).
Vleer, Wigholt, Leylijnen en leycentra in de Lage Landen, 1992, p. 336

Websites

Geschiedenis

Kloosterkaart 1360

https://www.ateliervalkhoff.nl/in-en-uit-het-nieuws
De aquarellen in dit blog zijn van de hand van Martin Valkhoff

In een oude put naast de Markthal is een meterslange sluismuur uit de 15e eeuw opgegraven

Het Utrechtse pond was van goud (p. 248, noot 3)

Bataafse revolutie 

'In de kerk is in een van de tentoonstellingskapellen nog een knopkapiteel aanwezig van haar voorganger, een tweebeukige hallenkerk zonder koor en toren'.

100 foto's van de kerk en de verwoesting en opbouw na de oorlog

https://derotte.nl/tml-content/canonderottev5.pdf (p. 7: Monniken er ridders)
De eerst bekende kerk bij de Rotte is die van de nederzetting Rotta, een voorloper van Rotterdam. Een oorkonde uit 1028 is het oudst bekende document waarin de parochie van Rotta wordt genoemd. Over deze kerk is heel weinig bekend. Niemand weet waar hij precies heeft gestaan.

De Lange Torenstraat heet nu Oppert, en de vooroorlogse Oppert die evenwijdig liep met de Binnenrotte, is niet meer terug te vinden.

In 1604 wordt door Rotterdam de eerste 'publycke bibliotheke' ofwel 'Bibliotheca Laurentiana' in de Laurenskerk ingericht. 

Het gebrandschilderde raam verbeeldt de bombardementen in WOII in Dresden, Coventry en Rotterdam. Elke vrijdag wordt in de kapel het gebed van Vrede en Verzoening gebeden.
Het raam is in 2021 geplaatst en draagt de naam ‘Vrede & Verzoening’.
Het ontwerp van Janneke Viegers is gebrandschilderd door Stef Hagemeier met een speciaal ontwikkelde glastechniek, waardoor het net op een schilderij lijkt







Reacties

Een reactie posten

Wil je een berichtje ontvangen als ik een nieuw blog publiceer?
Stuur dan een mailtje naar sterrenkruid@gmail.com, dan zet ik je op de lijst.

Of volg me via RSS: Reacties posten