Sterren kijken in Mnajdra (Malta)
Door Joke Visker - mei 10, 2025
De tempels van Mnajdra en Hagar Qim liggen aan zee. Bezoek je de een, dan bezoek je de ander. We zijn er meerdere malen geweest en elke keer is het weer een feestje om er naar toe te gaan. Mnajdra ligt ongeveer 500 meter ten zuiden van Hagar Qim. Als we er naar toe lopen zien we de beschermende overkapping al in de verte schitteren. We passeren de muurtjes met cactussen en verwonderen ons elke keer opnieuw. Mnajdra bestaat uit drie tempels, die in een halve boog naast elkaar liggen. Twee ervan kijken uit op de zee. Het voelt alsof je afdaalt naar een paradijsje...
In de verte zien we de beschermende overkapping al schitteren
De grote cactussen op de gestapelde muurtjes
Drie tempels met een link naar de zon en de sterren
De drie tempels liggen aan de zuidkust. Ze liggen in een beschut gedeelte tegen de heuvels aan als in een soort kom. Ik word er altijd weer blij van als ik hier ben. Komt het omdat de energie hier zo 'stil' is? Of omdat deze drie tempels vergeleken bij het hoger gelegen Hagar Qim zo overzichtelijk zijn? Ze hebben allemaal hun eigen charme. En ze hebben allemaal een link met de zon en / of de sterren.
De kleinste tempel is de oudste en heeft een basale vorm. Oorspronkelijk zouden er nog twee apsissen geweest kunnen zijn, maar daar zie je niets van terug. Daarna is de meest westelijke tempel gebouwd waarin je de omtrek van de godin kan herkennen. Tot slot hebben ze de middelste tempel hier schouder aan schouder tegenaan gebouwd. Het ziet er op de plattegrond uit alsof ze scharnieren. Het kan bijna niet anders dan dat de laatste tempel doelbewust zo geconstrueerd is.
De drie tempels van Mnajdra
Eigen foto museum Hagar Qim en Mnjadra
De tempel aan zee
De mooiste tempel staat het dichtst bij de zee. Delen ervan zijn van binnen prachtig gedecoreerd met kleine putjes die een soort honingraat patroon spiegelen. Je kan dit goed zien op de foto hieronder. Het is de ingang naar het allerheiligste. Erachter ligt een kamer waarin een dubbel altaar op pilaren staat. Je kan er nog een stukje van zien op het midden van de foto.
De monumentale ingang naar het allerheiligste
in de voorste apsis aan de linkerkant
Oost west thuis best
Deze tempel is gebouwd om de zon op zijn weg door het jaar te volgen. We weten dat zeker omdat de oriëntatie ervan precies op het oosten uitgelijnd is. En dat is de richting waar de zon tijdens de equinoxen op 21 maart en op 21 september opkomt. Eigenlijk zou je de foto hier onder een slag moeten draaien. De dikke rode streep loopt van oost naar west en komt rechtstreeks uit op een altaar aan de achterkant.
De tempel is zo gebouwd dat je ook de winterzonnewende en de zomerzonnewende kan berekenen. Zoals het er nu voor staat valt er op die twee dagen een dunne streep zonlicht op de twee brede stenen aan weerszijde van de doorgang naar het achterste gedeelte. Tijdens de zonsopkomst van de winterzonnewende valt de streep licht op de rechter megaliet, op het moment van de zomerzonnewende wordt de linker megaliet verlicht.
Markering van de equinoxen en de zonnewendes
In de tempel was het donker
Dit relief van een tempel facade is te zien in de middelste tempel. Het bevindt zich aan de linkerkant van de doorgang naar de achterste ruimte. Je ziet hier ook dat de tempel hoger is en voorzien van een dak. Dat betekent dat het daar donker geweest moet zijn. Iets wat ik me dan weer niet realiseer als ik er rond loop. Toegegeven, het hele complex is sinds een aantal jaar voorzien van een beschermende overkapping, maar dat haalt niet bij hoe donker het er geweest moet zijn.
Wat dan overblijft is een doorgang met een latei erboven. Die latei moest dan hoog genoeg zijn om de zonnestralen te kunnen waarnemen. Zo simpel als het er uit ziet kan het dus niet geweest zijn. Het is één ding om de ingang precies naar het oosten uit te lijnen. Maar hoe zat het dan met de opkomst van de zon tijdens de zonnewendes? Ook die moesten op de goede plek waar te nemen zijn. Mogelijk konden de stralen ervan door gaten in de facade schijnen *.
Relief van een tempel facade
met de drie ingangen van de middelste tempel
De middelste tempel
Met de middelste tempel is iets bijzonders aan de hand. Als laatste tempel is hij 'schouder aan schouder' tegen de westelijke tempel aan gebouwd. Daarnaast staat deze tempel op een verhoogd platform, waardoor deze 2 tot 3 meter hoger ligt. Er zijn drie ingangen geweest, waarvan de meest rechtse dicht is gemaakt.
Dat deze tempel hoger ligt heeft een reden. En dat hij als een soort 'tweelingtempel' gebouwd is lijkt eveneens een bewuste keus geweest te zijn. Je had hem ook een stukje hoger op de berg kunnen bouwen toch? Daarbij rijst de vraag waarom je drie ingangen nodig hebt. Kan dat iets te maken hebben met het waarnemen van sterren op bepaalde momenten in het jaar? Of op bepaalde momenten in een grotere cyclus? Sterren schuiven elke 26.000 jaar een klein stukje op.
De middelste tempel wordt door Lenie Reedijk de Siriustempel genoemd en gedateerd op ca 6150 BCE. Dat zou betekenen dat de ster Sirius vanuit deze tempel werd waargenomen. En dan misschien op een bepaald moment tegelijk met de zon? Ik vind het een intrigerende gedachte.
De middelste tempel staat op een verhoogd platform
Een nis met een altaar
De nis op deze foto bevindt zich links achter in de middelste tempel. Achter de 'portslab' bevindt zich een kleine kamer in de wand van de tempel met een altaar. Hier staat net als in de westelijke tempel een altaar op pilaren. De nis zelf maakt deel uit van de muur om de tempel.
Even een uitstapje
Deze tempel lijkt dus niet gebouwd om de jaarlijkse ronde van de zon te bepalen, want dat werd al gedaan in de tempel ernaast. Op de Schijf van Nebra (foto onder) is een gedeelte van de sterrenhemel te zien. In het niet alledaagse boek van Hubert Zeitlmair lees ik een interessante hypothese. Ook hij linkt de tweede tempel aan de sterrenhemel, maar dan aan de winterzonnewende en aan Orion.
Hij ontdekte dat de Schijf van Nebra precies paste op een maquette van deze tempel (1:50) die hij in het kader van zijn onderzoek liet construeren.
In de donkere tempel zouden gaten in het dak gemaakt zijn om de sterren van dit hemelgedeelte te kunnen volgen. De rest van het verhaal is te lang om in dit blog te passen.
Ik kreeg toestemming om de afbeelding uit het boek van Hubert Zeitlmair te plaatsen, zodat je er een beeld bij krijgt 😉.
De schijf van Nebra
Eigen foto Rijksmuseum Leiden'
Tijdelijke tentoonstelling Bronstijd
Uit: Asu.ara t Si.dha - Hubert Zeitlemair p.357
De kleine tempel
De kleine tempel heeft een drievoudige ingang, net als de middelste tempel. In deze kleinste en oudste tempel staan twee grote stenen met een aantal rijen gedrilde holletjes. De mathematicus en astronoom Frank Ventura suggereerde dat met deze bolletjes een serie dagen geteld kon worden (of werd) tussen het verschijnen van de ene ster en de andere. Een set van zes holletjes onderaan zouden de zes meest zichtbare sterren van het Pleiaden cluster representeren. Nu komen we bij een dilemma. Het sterrencluster op de schijf van Nebra wordt ook met de Pleiaden geassocieerd. Toch ziet Hubert Zeitlmair ze als het beeld van Orion. Er valt nog genoeg te onderzoeken 😉...
Replica van de linker steen op de onderstaande foto
Eigen foto museum
Informatiebord museum
Adres
Qrendi QRD 2502, Malta
Noten
Reedijk p. 107: Voetnoot Agius en Ventura.
'Een gat in de facade van Mnajdra zuid laat de stralen van de winterzon door. Het gat is zachter of gladder dan de meer onregelmatige gaten die op de voorkant te vinden zijn. De winterzon projecteert een ovaal licht in de kamer erachter'.
Meer over Malta
Meer blogs kun je vinden op de pagina over Malta:
Datering tempels Lenie Reedijk: De tempels van Malta zijn ouder dan gedacht (link)
Bronnen
Neubert, Sigrid, Die tempel von Malta, z.j.
Reedijk, Lenie, Sirius, the star of the Maltese Temples, 2023, p. 142, 198
Reedijk, Lenie, Sirius, the star of the Maltese Temples, 2023, p. 142, 198
Trump, D.H., Malta: An Archeological Guide, 1972
Zeitlmair, Hubert, Asu.ara t Si.dha, 2017, p.341, 351, 357
Websites
Geplaatst in Malta Mnajdra Orion Pleiaden schijf van Nebra Sirius Tempel zon zonnewendes
Reacties
Een reactie posten