Het Mannetje van Willemstad en de Koepelkerk
Door Joke Visker - oktober 10, 2024
Al een tijd geleden las ik over het Mannetje van Willemstad. Het is een klein houten beeldje dat dateert uit de prehistorie. Het is gevonden tussen de wortels van een grote eik. Hoe kwam het daar terecht? Het mannetje wordt tentoongesteld in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Daar vind ik er ook een foto van. Toch ga ik het liefst zelf op stap om foto's te maken. Het liet allemaal even op zich wachten. Tot ik in Willemstad de kerk bezocht en daarna in actie kwam...
Het mannetje van Willemstad (eigen foto)
Het mannetje van Willemstad
Het Mannetje van Willemstad is een klein beeldje van eikenhout van ongeveer 12,5 centimeter hoog. Het werd in 1966 gevonden bij de aanleg van de Volkeraksluizen bij Willemstad. Het lag bovenop een smalle, steile zandrug. Het bijzondere er aan is dat het verstopt zat tussen de wortels van een grote eik. Die eik was acht meter onder de waterspiegel in het veen bewaard gebleven.
Het is duidelijk een mensfiguurtje met een herkenbaar hoofdje en armpjes. Wel neemt het hoofdje de helft in van het hele figuurtje. Het valt vooral op door zijn grote ogen en zijn grote mond. Het zou een mysterieuze glimlach hebben volgens het informatiebord in het Rijksmuseum van Oudheden. Je zou misschien kunnen zeggen dat het wel een beetje vrolijk kijkt.
Het valt vooral op door zijn grote ogen en grote mond
De vraag is of het een offergave of een speelgoedpopje is geweest. Er zou zelfs aan een handvat gedacht zijn. Ik weet het niet. Als ik dit mensfiguurtje zie denk ik eerder aan een rituele functie dan aan een popje. De schatting is dat het dateert uit 5300 BCE. Dat is de tijd van de jagers-verzamelaars (Mesolithicum of Midden Steentijd). Een heel oud mannetje dus 😉.
Door de foto van het museum ben ik een beetje op het verkeerde been gezet. Die foto vergroot het beeldje als het ware in je gedachten. Ook al weet ik dat het maar 12,5 cm meet en er speciaal naar op zoek ben, loop ik er bijna voorbij. Het staat op een hoge standaard in een kleine glazen vitrine. Ik ben er even naast gaan staan om de kleinheid ervan te laten zien.
Het staat op een hoge standaard in een vitrine
Het mannetje is veel kleiner dan ik in gedachten had
De Koepelkerk van Willemstad
Het is niet de eerste keer dat we naar Willemstad rijden. Vanuit onze vorige woonplaats in de Hoekse Waard brachten we vaker een bezoek aan het vestingstadje. Ik wilde altijd al graag een kijkje nemen in de kerk, die daar midden op het kerkhof staat. Geen idee dat dat mogelijk was. Dat ontdekte ik bij het lezen van het stukje over Willemstad op de site Powerplaces van Theo Buijsrogge (zie onder). De kerk bleek alleen tijdens de zomermaanden geopend, dus we moesten nog snel zijn 😉.
Willemstad is pas in 1583 gesticht (zie noten). De koepelkerk is gebouwd na de stichting van de stad. In 1602 werd begonnen met de bouw. Het is de eerste kerk die na de Opstand in Nederland specifiek voor de Gereformeerde eredienst gebouwd werd. Er was geen sprake van een aanpassing van een bestaande Rooms-katholieke kerk. Dat was ook niet de bedoeling. De kerk moest zich onderscheiden van de bestaande katholieke kerken.
Ook de vorm droeg bij aan het onderscheid. Het was de uitdrukkelijke wens van Prins Maurits dat de kerk gebouwd werd in een achthoekige vorm. Uit een oude rekening blijkt dat hij met subsidie heeft bijgedragen aan de kosten. 'Een ronde ofte achtkantige forme zal ende behoort gemaeckt te worden'.
De kerk heeft een koepel met een zon in het midden. Oorspronkelijk was deze blauw gekleurd om de hemel te symboliseren. De ramen zijn hoog geplaatst zodat de blik zich naar boven richtte en niet op de straat. In de ramen zijn de wapens van verschillende overheden vertegenwoordigd.
De eerste straat die in het stadje gebouwd werd loopt recht naar de kerk. Aan beide kanten staan bomen. Het voelt als een plechtige opgang naar de kerk. De twee rijen bomen bij de kerk zelf zijn overkoepeld, alsof je onder een bomenpoort naar binnen gaat.
De lange laan met lindebomen recht voor de kerk
De energie
Ik was al een beetje op weg geholpen door de waarneming van Theo. Ik zoek met mijn pendel de krachtlijnen. Midden in de kerk kruisen ze elkaar. De energie voelt rustig. Waar twee grafstenen liggen aan de linkerkant in het midden (gezien vanaf de preekstoel), is de energie een soort verstoord. Alsof het niet helemaal door kan stromen. Dat is ook wel logisch voor mijn gevoel.
Weer buiten, loop ik nog rond de kerk. Loopt de lijn buiten de kerk door? De kerk is een beetje anders dan anders georiënteerd. Niet oost-west zoals ik gewend ben. Er is ook een lijn die met de schuine kant van de kerk meeloopt. Ik denk aan een kruising van twee aarde-gridlijnen. Thuis controleer ik het op de plattegrond, die in het boekje van de kerk staat. Ik vind in het midden een dubbele kruising.
Deze kerk is gebouwd op een nieuwe plek in een nieuwe, voor oorlogssituaties bedoelde vesting. Er is geen sprake van een oudere kerk of een oudere heilige plaats. De eerste tekenen van bewoning van dit gebied gaan dus vele duizenden jaren terug. Het Mannetje van Willemstad is daar een bewijs van. Maar verder is er niets bekend uit de tijd dat hier jagers en vissers leefden...
Acht lijnen in het centrum
Monumentale beuken
Op de begraafplaats rond de kerk staan een aantal monumentale bomen. Met name de beuken mogen er zijn. De onderkant van de boom lijkt een beetje op de poten van een olifant, zo sterk ziet die er uit. De bomen zullen rond de 150 jaar oud zijn. Ze zijn dus een tijd na de bouw van de kerk geplant. Evengoed zijn ze van een respectabele leeftijd 😉
Monumentale beukenboom
Close-up van de dikke stam
Ik denk bij deze kerken eerder aan een kruispunt van twee aarde-gridlijnen dan aan leylijnen. Dat zijn voor mij langere, min of meer rechte lijnen die meerdere kerken of voorheen heilige plaatsen met elkaar verbinden. Die verbinding heb ik nog niet gevonden.
Blog over de Groote Kerk in Maassluis: Energie bij het koperen poortje:
Adres Koepelkerk
Kerkring 19, 4797 AA Willemstad
Rijksmuseum van Oudheden
Rapenburg 28, 2311 EW Leiden
Website: https://www.rmo.nl/
Mannetje van Willemstad: link
Noten
Vindplaats van het beeldje
Het beeldje lag bovenop een smalle, steile zandrug op de overgang van de hoge Brabantse zandgronden naar de laaggelegen Zeeuwse gebieden. Op de site van Heemkunde Willemstad staat het iets uitgebreider. Ik neem het volgende stukje over omdat ik het zelf niet beter kan beschrijven: 'In een gebied met moerassen met veenmos, zeggen en varens, wat zoetwaterstroompjes omzoomd door wilgen en elzen, hier en daar een zandruggetje met wat eiken en andere bomen, naar het zuidoosten overgaand in hoger gelegen en dicht beboste zandgronden'.
Ontstaan van Willemstad
Je kan Willemstad als de latere versie zien van het dorpje Ruigenhil, dat op een gors in dit gebied ontstond. Een gors is een buitendijks gebied dat kan overstromen bij heel hoog water. Dat gors werd rond 1565 ingepolderd. Willem van Oranje liet het dorpje in 1583 na de slag bij Steenbergen versterken tot een vesting. Zijn zoon Prins Maurits verleende het dorpje stadsrechten en de naam werd gewijzigd in Willemstad.
De keuze voor een ronde vorm
Achter de ronde vorm zit een hele filosofie, maar de vorm heeft ook te maken met wat de 'nieuwe godsdienst' genoemd werd. In de ronde kerk stond er geen altaar meer op een centrale plek, en de preekstoel moest door iedereen gezien kunnen worden. Zo onderscheidde de Koepelkerk zich van de oude traditionele kruisvorm en de ruimte voor een koor was in de nieuwe godsdienst niet nodig.
Bronnen
Klinken, Gert van, Van hunebed tot Bonifatius, 2010, p. 43
Gids voor de Koepelkerk van Willemstad (kerk)
Folder 'Welkom in de Koepelkerk': foto plattegrond.
Websites
Verslag van Theo Buijsrogge van zijn bezoek aan Willemstad en de Koepelkerk.
Het beeldje lag bovenop een smalle, steile zandrug op de overgang van de hoge Brabantse zandgronden naar de laaggelegen Zeeuwse gebieden.
Het ontstaan van het landschap
Het ontstaan en de geschiedenis van Willemstad.
Informatie over de geschiedenis van de bouw.
Het vroeger blauw geschilderde plafond versterkte nog het beeld van de koepel als hemelgewelf.
Monumentale bomen rond de Koepelkerk met afmetingen en foto's.
De bovenste beuk van het lijstje staat op de foto in dit blog.
Geplaatst in Kerk Koepelkerk Krachtplaats Mannetje van Willemstad Monumentale Bomen Willemstad
Reacties
Een reactie posten