Malta heeft mijn hart gestolen. We keren er met regelmaat naar terug. Een bezoek aan mijn favoriete tempels-aan-zee (Hagar Qim en Mnajdra) staat steevast op het programma. Na het lezen van het boek 'Sirius the Star of the Maltese Temples' (Lenie Reedijk), kwamen de kriebels weer terug. Uit haar onderzoek komt naar voren dat de tempels van Malta uitgelijnd zijn op de opkomst en ondergang van de ster Sirius. Ze zouden dus veel ouder zijn dan gedacht.  Ik duik in de vakantiefoto's van Tarxien...

De Moedergodin

De tempel in Tarxien bestaat uit vier onderdelen, waarvan er drie met elkaar verbonden zijn. De entree  is indrukwekkend. Direct bij binnenkomst sta je oog in oog met de Grote Moedergodin. Ze staat in de apsis aan de rechterkant bij de ingang van de zuidelijke tempel. 

Dat oog in oog klopt niet helemaal, want ze mist haar bovenste helft. Ze lijkt op de kleinere beelden die in de andere tempels gevonden zijn. Ik schreef daar eerder een blog over (zie onder). De Moedergodin in Tarxien overtreft ze allemaal in grootte. Ze valt niet over het hoofd te zien. Hoe imponerend moet ze wel niet geweest zijn in haar totale gedaante. 

Spiralen en diervormen aan de linkerkant van de ingang

Het altaar met de nis 

Afschermen van geheime ruimtes 

Je mocht niet zomaar in elke ruimte komen. De achterste ruimtes waren bestemd voor de priesters. Het voorste gedeelte was open voor het publiek. Of de elite, zoals ik ergens las. Soms vormt een steen een duidelijke drempel. Bepaalde ruimtes werden afgesloten door een screen of scherm. Niet passeren was de boodschap.

Deze steen vormt een duidelijke drempel 

Bij de ingang van de centrale tempel krijg je een dubbele waarschuwing. Op de steen staan de zogenaamde oculus spiralen. Ze zijn sterk verweerd, maar nog steeds herkenbaar. Oculus kun je vertalen als oog. Ze symboliseren de ogen van de Godheid en waarschuwen je voor het betreden van de verboden tempelzone. Soms is het zo duidelijk, dat je eigenlijk geen waarschuwing nodig hebt. Want wie zou het in zijn hoofd halen om deze hoge drempel met waarschuwingsogen te negeren?  Een gewaarschuwd mens telt voor twee...

Centrale doorgang en oculus dorpelsteen

Twee waarschuwende ogen van de godheid

De plaat met spiralen op de onderstaande foto stond los tussen andere bij elkaar geplaatste stenen. Het is een van de twee met vier spiralen versierde panelen die de ingang van het geheime gebied van de centrale apsis flankeren (bron: Die Tempel von Malta). 

Een van de twee stenen met spiralen die de ingang tot het 

geheime gebied flankeren (bron: 'Die Tempel von Malta, p. 127, 135)

De ommuurde kamer 

De zuidelijke en middelste tempel zijn door een passage met elkaar verbonden. Aan de rechterkant daarvan ligt een smalle kamer in de dikke buitenmuur. 'This small chamber built in the thickness of the tempel walls contains carved stone reliëfs (...)'  luidt de tekst op het informatiebord. In het boek 'Die Tempel von Malta' staat dat de besloten kamer zich naast de doorgang van de zuidelijke naar de middelste tempel bevindt. In die kamer bevinden zich bijzondere dierenreliëfs.

Op de linker plattegrond wordt de ruimte (8) aangegeven. Rechts staat de tekst voor de wand waar de reliëfs te vinden zijn. Die wand maakt deel uit van de buitenmuur van de tempel. Het is dus maar hoe je ernaar kijkt 😉.

 

Links: uitsnede kaart internet (zie onder)

Rechts: Uitsnede kaart boek 'Malta, an archeological guide' p.66

Twee stieren en een zogend varken

Die ruimte met de reliëfs zou oorspronkelijk geheim geweest zijn. Links en rechts is een stier afgebeeld, en onder de stier op de linker plaat staat een zogend varken. Met een beetje hulp als je weet wat je moet zien kun je de vormen herkennen. De rug van de rechter stier valt niet te missen. 

Op de site van heritage Malta (zie onder) staan de twee reliëfs bij de foto galerij afgebeeld en kun je de contouren beter zien. Er is sprake van dertien biggen. Mogelijk ligt hier een relatie met de Maankalender.  Zou deze ruimte ook afgesloten zijn geweest met een scherm? 

Onder aan de platen bevinden zich vierkante gaten. De schrijver van 'Malta, an archeological guide' vraagt zich af wat de betekenis van de reliëfs in deze ontoegankelijke kamer is. En wat de betekenis van de gaten is.  Een van de gedachten is dat het diende als een soort ruif voor offerdieren. Dan zouden die offerdieren hier ook hebben gestaan. Hij maakt daar de kanttekening bij dat dan alleen de biggetjes er bij konden komen. Laat je fantasie er maar op los 😉.

Links: de stier met rechts er onder het zogende varken

Rechts: de tweede stier die tegenover de andere is afgebeeld

Een waterput

Een beetje schuin voor de plaat met de rechterstier is een put gevonden met een deksel ernaast. Oorspronkelijk zal het een waterput geweest zijn. Misschien was dat idee van offerdieren zo gek nog niet. Nu gooien de mensen er muntjes is. Natuurlijk hebben wij ook een muntje in de put gegooid. En een wens gedaan. Welke? Wensen mag je nooit verklappen toch? 😉

De oorspronkelijke waterput 

Getransformeerd tot een wensput

De middelste tempel

De middelste tempel heeft zes apsissen. Dat zijn er twee meer dan gebruikelijk. Lenie Reedijk schrijft dat de vloer van de twee eerste apsissen verschilt van die van de vier overige. De voorste hebben een vloer van flagstone, de vier andere hebben een torba-vloer. Zij vraagt zich af of het zo kan zijn dat dat eerste stuk misschien niet overdekt geweest is (p.148). Mogelijk hadden de twee eerste en grootste apsissen een dubbele functie. Kan dit gedeelte als voorhof en voor ceremoniële functies gediend hebben? Was dit deel toegankelijk voor iedereen? 

Onderstaande foto is gemaakt in de middelste tempel. Er staat een grote, stenen kom, die waarschijnlijk bedoeld was voor plengoffers. Erachter staat een hoog altaar en in het midden ligt een vuurhaard. Op de foto kun je nog een stukje van die flagstones zien. Op de onderste met het totaalplaatje dat van latere datum is zijn ze verborgen onder de houten vloer. 

Een plengofferkom 

Stenen vuurhaard in het centrale gedeelte 

© Joonas L. Creative Commons Attribution 2.0 Generic license (link)

Een dak boven je hoofd

Dat de tempel overdekt was is iets wat ik wel weet, maar makkelijk vergeet. Toch wijzen maquettes erop dat dit het geval geweest moet zijn. De middelste tempel heeft sporen van gedeeltelijk overdekte nissen. Op de site van 'Ancient Wisdom' staat een impressie van de gereconstrueerde facade van de tempel (zie websites). 

Maquette Nationaal Museum Valetta

Informatie bij de tempel zelf

En ook een geheime trap naar boven? 

Deze trap zou kunnen leiden naar een hogere verdieping van de tempel. Priesters konden dan op een alternatieve manier de voor hen bestemde ruimtes bereiken. Het kan ook zijn dat de trap op het dak uitkwam. Op de plattegrond kun je hem vinden tussen de middelste tempel en de oostelijke tempel.

Een trap voor de priesters?

Een loopbrug en houten vlonders

Een van de laatste keren dat we in deze tempel waren konden we over een loopbrug naar de oostelijke tempel. Vanaf die plek kon je goed de rondingen van de apsissen zien. De zuidelijke tempel was toegankelijk en de middelste eveneens. Je kon overal komen, al waren sommige dingen met linten of hekken afgezet. 

Inmiddels is het hele complex afgeschermd, met een grote paraplu van tentdoek er over heen. Als ik naar foto's en filmpjes kijk zie ik die loopbruggen en -paden nu overal. Dat is om de oude stenen te beschermen. Ik begrijp het wel en tegelijk heeft het zijn bekoring verloren. Ik wil er zo graag nog een keer naar toe. Er doorheen lopen, voelen en erbij kunnen. Misschien kan ik een extra muntje in de wensput gooien? 

De ronde vorm van de tempel is van bovenaf duidelijk herkenbaar

De wanden zijn opgebouwd uit grote stenen

De plattegrond

Foto genomen bij de Tarxien tempel

---

Adres

Tempel Tarxien: Triq It Tempji Neolitici, Ħal Tarxien TXN 1063, Malta

Mationaal Museum Valetta: Republic St, Valletta, Malta

Noten

Tarxien is het grootste tempel complex van het eiland. Het is niet uit te sluiten dat het geheel groter is geweest. De Moedergodin bevindt zich in de meest zuidelijke van de drie aan elkaar verbonden tempels. Van de vroegste tempel (de vierde) is alleen nog een plattegrond over. De oostelijke en zuidelijke tempel zijn door de middelste met elkaar verbonden. Daarvoor is in de laatste rechter apsis een doorgang gemaakt. De tempels zijn dus niet allemaal tegelijk gebouwd. 

De vroegste tempel

De vroegste tempel ligt ten oosten van de oostelijke tempel. Er is alleen de lay-out van over. Op de bovenste foto kijk je tegen de muren van de oostelijke tempel aan. 

Op de achtergrond de oostelijke tempel

Alleen de lay-out van de vroegste tempel is nog zichtbaar

De reliëfs met de stieren

Informatiebord over de stier reliëfs

Gerelateerde blogs

https://jokessterrenkruid.blogspot.com/2012/11/de-godin-van-malta.html

Meer blogs kun je vinden op de pagina over Malta:

https://jokessterrenkruid.blogspot.com/p/malta.html

Bronnen

Cutajar, Dominique, Malta & Gozo, a presentation in colour, 1994

Neubert, Sigrid, Die Tempel von Malta, z.j. , p. 127, 132-133, 135

'Zu den geheimnissen von Hal Taxien gehört auch eine verschlossene kammer neben dem Durchgang von Süd- zum Mitteltempel'. p.127

Reedijk, Lenie, Sirius, the star of the Maltese Temples, 2023

Trump, D.H, Malta: An Archeological Guide, 1972

Websites

https://heritagemalta.mt/explore/hal-tarxien-prehistoric-complex/

Hier vind je bij 'galerij' een duidelijkere afbeelding van de reliëfs van de stieren en de zeug met biggetjes. Verder is er een filmpje en een virtuele rondleiding. Aan dat laatste zie je niet veel. 

Een duidelijke foto van de oculus steen: link

https://nl.wikipedia.org/wiki/Torba_(bouwkunde)

Torba is een cementachtige specie die als bepleistering werd gebruikt. Zij is samengesteld uit globigerina kalksteen die wordt geplet, met water gemengd en geklopt. 

http://www.ancient-wisdom.com/maltahaltarxien.htm

Reconstructie van de oorspronkelijke gevel op basis van fragmenten van een kleine kleitempel gevonden in de ruïnes.