Bijzondere fresco's in Loppersum
Door Joke Visker - november 22, 2023
Ik wil heel graag de kerk in Loppersum bezoeken met als belangrijkste doel de fresco's in de Mariakapel. Ze moeten rond het jaar1490 zijn aangebracht. Na de Reformatie zijn ze aan het oog onttrokken. De witkwast is er overgehaald. Ik ben vooral geïnteresseerd in de fresco's van Joachim en Anna en de tempelgang van Maria. Ze zijn bijzonder omdat ze twee verhalen vertellen die minder bekend zijn. Verder zijn er fresco's waarop de schilder de stal waarin Jezus geboren wordt op een eigentijdse manier vorm gegeven heeft...
De fresco's in de Mariakapel
De noordelijke zijkapel van de Petrus- en Pauluskerk is de Mariakapel. Er zijn in totaal acht fresco's, waarvan ik er vier uit wil lichten. De twee schilderingen van de geboorte en de tempelgang van Maria. En de twee waarbij de stal waarin Jezus geboren wordt naar Groningse maatstaven afgebeeld is.
De ontmoeting van Joachim en Anna is te lezen in pseudo-Mattheus. Daarin staat ook het verhaal van de kleine Maria die de trappen naar de tempel opgaat zonder om te kijken. Ze is drie jaar oud en door haar ouders afgestaan aan de tempel.
Joachim en Anna in de Gouden Poort
Als je niet beter weet (zoals ikzelf) zie je daar twee mensen die elkaar omhelzen. Ze hebben elkaar lange tijd niet gezien. Hun huwelijk is kinderloos gebleven en Joachim trekt zich terug in de woestijn. Als hij van een engel het bericht krijgt dat Anna een bijzondere dochter zal krijgen keert hij terug naar huis. Ze ontmoeten ze elkaar in de stadspoort en verheugen zich op het komende geluk.
Net als in het verhaal van Maria en Jozef komt er op wonderlijke wijze een conceptie tot stand. Op dit fresco wordt symbolisch de onbevlekte ontvangenis van Maria (moeder van Jezus) afgebeeld. En dan moet je goed kijken...
Links staat Joachim met een lange groene mantel en een puntmuts op. Hij heeft zijn arm om Anna heen geslagen. Anna heeft een lange violette mantel aan die ze over haar hoofd heeft geslagen. Toch lijkt de rechterfiguur meer op een man als je het mij vraagt. Het lijkt wel of ze een baard heeft. Totdat je beter kijkt. Dan zie je dat onder het hoofd van Anna een klein kopje is afgebeeld. Symbool van de komende geboorte. Die kleur groen brengt me een beetje in verwarring. Zou die niet bij Anna moeten horen als kleur van de vruchtbaarheid?
Wat ik nooit geweten zou hebben als ik het niet gelezen had, is dat de poort waaronder ze afgebeeld staan een sterke overeenkomst vertoont met de (inmiddels verdwenen) Heerenpoort in Groningen.
De ontmoeting van Joachim en Anna in de Gouden Poort
.jpg)
Uitsnede fresco
De overeenkomst met de voormalige Heerenpoort in Groningen
Foto Open Domein (bron)
Maria's tempelgang
Joachim en Anna worden de ouders van Maria. Ze waren zo blij met de geboorte van hun dochtertje dat ze besloten om haar af te staan aan de tempel. Dat gebeurde al op heel jonge leeftijd. De kleine Maria is nog maar drie jaar oud. Volgens de legende rent ze de trappen op zonder om te kijken naar haar vader en moeder. Op het fresco knielt ze voor de priester van de tempel. De trap heeft 15 treden zoals verhaald wordt in Pseudo Mattheus 4.
Maria's tempelgang
Uitsnede fresco
De geboorte van Jezus
Dit fresco heb ik niet gekozen vanwege het bekende verhaal, maar omdat voor mij het zo goed weergeeft dat de mensen de verhalen plaatsten in een voor hen bekende situatie. De stal wordt weergegeven als een stenen gebouwtje met ruwe boomstammen.
De afbeelding ziet er complex uit. De os en de ezel zijn ondergebracht in een bijgebouwtje. Ik zie engelen en trompetten. Maria wijst met haar linkerhand naar het kindje dat aan haar voeten ligt. Het is moeilijk te zien. Jozef is kleiner dan Maria en leunt op een hark. 'Kindje Jezus in Groningerland' staat er in het boekje van Huizing.
De aanbidding der Wijzen
Ook hier weer het stenen gebouwtje met boomstammen. Maria zit met het kindje op schoot en de drie wijzen komen op bezoek. Hier is bijzonder dat de drie wijzen voorwerpen bij zich hebben die uit de kerk komen.
De wijze die voor Maria knielt biedt haar een hostiekelk aan. De tweede rechts van haar heeft een gouden monstrans in zijn hand en de derde heeft een wierookhouder. Het zijn dezelfde voorwerpen die gebruikt werden tijdens het Driekoningenspel, dat gespeeld werd in de kerk.
Uit de Leidse studie (zie bronnen) komt naar voren dat de koningen gekleed zijn in de stijl van het Bourgondische hof. Dat geldt ook voor de haardracht. De schilders hebben dus 'koningen' uit hun eigen tijd afgebeeld.
Onder de witkwast
Uit onderzoek komt naar voren dat de fresco's zijn aangebracht in het laatste decennium van de 15de eeuw. Ik moet dan altijd even rekenen. Ergens in 1490 dan. Ze zijn ouder dan de fresco's in het koor. Na de Reformatie in 1594 waren de fresco's niet meer gewenst in de kerk. De witkwast is er overheen gehaald om ze voor het oog onzichtbaar te maken. Kennelijk is daar enige tijd overheen gegaan.
In 1642 was er een pater die vermomd als veekoper de kerk in Loppersum bezocht. Het was zijn taak om in het geheim de mis op te dragen aan gelovigen die de RK godsdienst trouw waren gebleven. Hij zag met eigen ogen de fresco's met de afbeeldingen van de verschillende gebeurtenissen uit het leven van Maria. Zijn ze kort na zijn bezoek over gewit?
In 1912 werden er tijdens het witten een paar fresco's ontdekt en die werden een beetje bijgewerkt. In 1938 zou de kerk opnieuw gewit worden en werden de schilderingen onder de kalk ontdekt. Uiteindelijk werden ze tussen 1942 en 1944 hersteld. Tijdens de restauratie in 1957 zijn ze opnieuw nagezien en bijgewerkt.
Verder zijn nog een aantal prachtige fresco's in het koor. Daar vind je ook een aantal wijdingstekens, die opmerkelijk genoeg bijna allemaal van elkaar verschillen. Ook in het Mariakoor is aan de linkerkant een wijdingskruis te vinden.
Fresco's in het koor
Ondeugende beeldjes boven de ingang
De beeldjes boven de ingang van de toren worden in het boekje van Huizing benoemd als 'getemde draagduivels. Ze kunnen dan geen kwaad meer doen zal de gedachte hierachter zijn. Ze zijn bloot en de vrouwelijke figuur rechts wordt toch enigszins gênant afgebeeld. Ze lijkt wel een beetje op een Sheela na Gigh, behalve dan dat ze haar armen gekruist voor haar borsten houdt.
Grappig genoeg wordt er dan wel een uitzondering gemaakt voor de middelste figuur. Zij draagt het wapenschild met de sleutel van Petrus en het zwaard van Paulus. Zij is deels gekuist met een goudkleurige lendendoek. Hoe zou dat bij dames heten? Ik zoek het even na. Romeinse vrouwen hadden ook een lendendoek. Ooit geweten?
Verschil moet er zijn moeten ze gedacht hebben
De verstopte beljongen
Ook bloot, maar een beetje onzichtbaar opgesteld. Net als de middelste draagduivel staat hij achter het schild met daarop de symbolen van Petrus en Paulus. In zijn ene hand heeft hij een hoed en in zijn andere hand een hamer. Die bel was vroeger aangesloten op het torenuurwerk. De torenklok en de bel klonken tegelijk. De predikant werd op die manier gewaarschuwd om bij de tijd te blijven en zijn preken niet te lang te maken. En de bel zou hebben gediend om de tijden van de mis aan te geven.
Orgel met rechts de 'beljongen'.
De Beljongen iets dichterbij gehaald
De energie
Loppersum blijkt rond 1200 al een kerkdorp te zijn en de tufstenen kerk gaat in 1217 in vlammen op. Die zal kort daarna in baksteen weer opgetrokken zijn. De kerk dateert dus ruim voor 1350. In ieder geval gaat dat op voor de plaats waar hij staat.
De harmonie straalt zeker uit van de zeer goed onderhouden kerk. Energetisch weet ik het niet zo goed. Gezien de vroege bouw kan het niet anders dan dat er een energetische plek uitgekozen moet zijn om de kerk te bouwen. Ik loop er rond op het moment dat er twee andere mensen zijn om de kerk te bezoeken. Ze zijn enthousiast in gesprek met de koster die na hun vertrek de stofzuiger pakt en met luid geloei zijn werk hervat. Mijn hoofd voelt zwaar en de energie is niet goed traceerbaar.
Een groot deel van Loppersum staat in de steigers. Kan het zijn dat er door de recente aardbevingen verstoringen zijn ontstaan?
Adres
Petrus en Pauluskerk: Kerkpad 1 9919 HG, Loppersum https://www.kerk-loppersum.nl/
De sleutel is op te halen op verschillende adressen. Die staan vermeld bij de deur.
Noten
In dit artikel van Saskia van Lier vind ik de informatie over het de zwangere Anna, de gelijkenis met de Heerenpoort in Groningen en de geschenken van de drie koningen. Verder worden de vier mysteriefeesten van Maria toegelicht.
Gerelateerde blogs
De Sheela na Gigh op de toren in Rodel (Hebriden).
Bronnen
Chavannes-Mazel, Claudine A e.a. De gewelfschilderingen van de Mariakapel te Loppersum
Naar de fresco's in de Mariakapel is onderzoek gedaan door Leidse studenten. Het verslag daarvan is gepubliceerd in publicatie nr. 15 van de Stichting Oude Groninger Kerken. Ik heb dat van deze stichting mogen ontvangen.
Huizing, Bertus, Van tufsteen tot spitsboog, 2015
Klinken, Gert van, Van hunebed tot Bonifatius, 2010, p. 249 - 252, 266
Orr, James (edited by), The gospel of pseudo-Matthew H 1 t/m 6
Websites
De Gouden Poort lijkt sterk op de Heerenpoort in Groningen.
Romeinse vrouwen droegen net als de mannen een lendendoek.
Geplaatst in Fresco Kerk Krachtplaats legende
Reacties
Een reactie posten