Het Mariabeeldje is te vinden in IJsselstein. Ze staat aan de linkerkant van de ingang van de Sint Nicolaasbasiliek. Ze kijkt strak voor zich uit en het kindje op haar schoot zit in een zelfde houding. Het voetstuk is omringd met bloemen en je kan er een kaarsje branden. 

Met haar 22 centimeter is ze kleiner dan ik me had voorgesteld. Veel kleiner eigenlijk. Zeker als je haar vergelijkt met de grote beelden van heiligen tegen de zuilen van de basiliek. 

Om een goede foto van haar te nemen moeten we ons in bochten wringen. Of het kindje valt weg tegen de achtergrond of we moeten we de schaduw voor lief nemen. We kiezen voor het laatste. Daardoor wordt de troon waarop  ze zit goed zichtbaar. Een andere naam voor de Sedes Sapientiae is 'Zetel der Wijsheid'. 

In de straat bij de uitgang van de basiliek is een klein kapelletje voor haar ingemetseld in een gevel. Ons plan om nog even rond te dwalen verandert in een lange wandeling naar de andere kant van de stad. 

Dat komt omdat er een kleine kapel is ingetekend  op een infobord met de IJsselsteinse Monumentenroute. Nummer 19 staat in zijn eentje in het linker bovenhoekje van de grote kaart. Dat kapelletje is inmiddels verleden tijd, maar na een snelle blik op internet ontdekken we dat de fundamenten ervan zijn teruggevonden. Best een wandeling waard 😉.

Eiteren was een kerkdorp zo'n 2 kilometer buiten de stad. Inmiddels is het ingelijfd bij IJsselstein. En dan pas begint het te dagen. Het kleine Mariabeeldje in de basiliek is gevonden in  Eiteren. Daar heeft ze ook haar naam aan te danken. De kapel werd daar ter ere van haar gebouwd omdat ze daar 'thuishoorde'. Hoe kwam dit beeldje daar terecht? Nou dat zit zo...

Eerbiedig werd het door de vinders naar de pastoor van IJsselstein gebracht. Daar was inmiddels ook een kerk verrezen. Maar zoals in meer legendes verteld wordt keerde het beeldje uit zichzelf tot drie keer terug naar de plek waar ze vandaan kwam. 

Vaak wordt dat element in een legende verwerkt om de plaats van een kapel op de vindplaats te rechtvaardigen. En meestal gaat het dan om een voorchristelijke plek waar mensen al eerder een godin of godheid vereerden. Daar kom ik verderop nog op terug. 

In overleg met de bisschop van Utrecht wordt er daarom een Mariakapel gebouwd op de plek waar ze gevonden is. Het duurt niet lang of er komt een stroom van aanbidders op gang. Uiteindelijk is het beeldje via een omweg terecht gekomen in de Sint Nicolaas basiliek. Jaarlijks vindt er een ommedracht plaats op 24 juni.

Er is nog veel meer over haar te vertellen. Zo is ze tijdens de beeldenstorm in de IJssel gesmeten, maar wonderlijk genoeg dreef ze niet weg. Ze werd door visserskinderen opgevist en aan een katholiek persoon gegeven. Maar waar moest die het laten? Een voorname katholieke vrouw heeft zich over haar ontfermd en haar in de voering van haar rok verborgen. Toen de rust teruggekeerd was heeft ze haar  een tijdje in haar huis bewaard. Uiteindelijk is ze teruggekeerd naar IJsselstein.

Ze is bijna weggegooid omdat ze er oud en versleten uitzag. Ze was zelfs in tweeën gespleten. Bijna was ze verbrand en vervangen door een nieuw beeldje. Uiteindelijk is ze gerestaureerd en in ere hersteld. Voor alle legendes kun je terecht op de site van de parochie

 

Die kapel is verleden tijd, maar de fundamenten ervan zijn opgegraven en gereconstrueerd. Er moet een klooster bij gebouwd zijn van de Cisterciënzers. Dat maakt het voor mij belangrijk genoeg om te kijken of ik die fundamenten kan vinden.

We moeten ze zoeken aan de andere kant van de stad, waar ooit het kerkdorpje Eiteren lag. Van het voormalige kerkdorp Eiteren is alleen nog een straatnaam over. Vlakbij de IJssel zou de Ommedracht moeten liggen waar we naar zoeken. Voor mijn gevoel is het een behoorlijk eind lopen😉.

Net als we op het punt staan om het op te geven blijkt dat we er bijna zijn. De fundamenten liggen op een klein eilandje omringd door een gracht en een huizenblok. Met behulp van het infobord proberen we ons te oriënteren. 

Het onderste stuk is duidelijk voor een buitenstaander. Het bovenste deel van de tekening blijft een soort gissen. Met een glasplaat zijn oude en nieuwe situaties boven elkaar getekend. In ieder geval liggen de fundamenten van de oude kapel vlak voor onze neus. Ze hebben een nieuwe look gekregen 😉.

Er zijn meerdere verhalen over Mariabeeldjes die in een boom of in het water gevonden worden en soms tot drie keer terugkeren naar hun vindplaats. Op die plaats wordt dan een kapel gebouwd ter ere van Maria. Voorbeelden hiervan zijn het kapelletje van de Heilige Eik bij Oirschot en Onze Lieve Vrouwe ter Eik in Veldhoven. Het thema komt ook terug bij de Maria van Handel. 

Het feest ter ere van de gevonden Maria wordt dan vaak gevierd op een dag uit de kerkelijke kalender. De ommegang van Maria van Eiteren vindt plaats op 24 juni (of zo dicht mogelijke erbij). De vondst van het beeldje in Oirschot werd eveneens op 24 juni gedateerd. Dat is de feestdag van Johannes de Doper. En het is ook de dag van de zomerzonnewende. 

Mogelijk was er voor de vondst van het beeldje al sprake van een bestaand Sint Jansfeest. 'De feestdag van Johannes de Doper gold in Eiteren al vóór 1310 als bijzonder: dag van rechtspraak (1287) en dag van ridderslag (1304)' (bron). 

Zo worden voorchristelijke plaatsen als het ware dubbel gekerstend. Enerzijds door het Mariabeeldje, anderzijds door de koppeling aan een christelijke feestdag. Wat voor mij nog een extra indicatie is, is de bouw van een Cisterciënzer klooster bij het kerkje. Van deze kloosterorde is bekend, dat ze op plaatsen bouwden, waar de energie heel sterk is. Krachtplaatsen dus. 

Sint Nicolaas Basiliek, Sint Nicolaasstraat 12, 3401 BS IJsselstein

Openingstijden van de kerk: maandag t/m zaterdag van 09.00 tot 16.00 uur.

Het kapelletje van de heilige eik in Oirschot

Onze Lieve Vrouwe ter Eik in Veldhoven

Citaat uit het boekje van Van der Heijden: J.J. de Geer schrijft in 1861 nog: 'dat de boomgaard aldaar nog bij den aanvang onzer eeuw in den St. Jansnacht door een aantal bedevaartgangers werd bezocht' (p. 14).

Margry, P.J, Caspers, C, 101 Bedevaartplaatsen in Nederland, 2008, p.525-529

Heijden, Pastoor L.J. van der, Het miraculeuse beedlje van onze lieve vrouw van Eiteren, 1986

Vrijwel ongewijzigde herdruk (1936).

Op deze site wordt ook nog over de twee andere legendes over het Mariabeeldje geschreven. Ze in dit blog opnemen zou het te omvangrijk maken. 

Bedevaarten in Nederland 

Op deze site staat de geschiedenis uitgebreid beschreven. Niet alleen van het oudere kerkje, maar ook over de mogelijke voorchristelijke plaats waar het gebouwd is. Ook hier wordt de datum van 14 juni genoemd. Mogelijk was er al sprake van een bestaand St. Jansfeest. Logischer zou het geweest zijn om haar te eren op Maria Hemelvaart. Op 24 juni werd er in Eiteren ook rechtgesproken 'De feestdag van Johannes de Doper gold in Eiteren al vóór 1310 als bijzonder: dag van rechtspraak (1287) en dag van ridderslag (1304)'. 

De kerk is een bedevaartplaats vanwege het Mariabeeldje Onze Lieve Vrouw van Eiteren Hulp in nood. dat zich in de Mariakapel bevindt. Vanwege de betekenis als bedevaartplaats verleende paus Paulus VI de kerk op 11 november 1972 de titel van Basilica minor, de hoogste eretitel voor een kerkgebouw buiten de stad Rome