Een ontmoeting tijdens een lezing in Wognum op Monumentendag. Een gesprek over het Woifiie van Soibekarspel, dat er gevonden is. Sybekarspel ligt niet zo ver van Wognum vandaan, en de oude kerk is die dag voor de gelegenheid ook open. Mijn nieuwsgierigheid is gewekt maar ik kan niet op twee plaatsen tegelijk zijn. Hetzelfde geldt voor de kosteres die graag naar Wognum had willen komen. Dus wisselen we uit. De informatie over de leylijnen in Wognum vindt zijn weg naar Sybekarspel en ik bezoek de kerk een paar weken erna...
De kerk van Sijbekarspel staat op een terp op een kreekrug
De sfeer in de kerk
Ik bezocht deze kerk met het idee dat het een klein kerkje zou zijn. Maar het is groter dan je zou denken. Het ademt een bijzondere sfeer, met de kleur van het plafond en de versieringen die je overal terug vindt. Ik ervaar het als adembenemend mooi in zijn eenvoud.
Het kerkje is adembenemend mooi in zijn eenvoud.
Een oude kerk
De kerk staat op een terp op een kreekrug, destijds een zandige verhoging in een landschap van watergeulen. De kans is groot dat er op dit droge plekje al vroeg een houten kapel heeft gestaan. Het moet een voorganger geweest zijn van de oudere Romaanse kerk die hierna is gebouwd. Dat laatste weten we zeker.
Die eerste kerk van tufsteen is waarschijnlijk in de eerste helft van de twaalfde eeuw al gebouwd. In oorsprong was deze kerk gewijd aan de heilige Laurentius. Na de Reformatie werd de kerk in 1576 protestants.
Het kerkje was nog maar kort daarvoor in 1547 verbouwd. Dat jaartal vind je terug op de sluitbalk bij de preekstoel. Het dak moest nodig vernieuwd worden en tegelijk werden de muren verhoogd. Dat maakte het mogelijk om de lage Romaanse vensters te vervangen voor de hogere Gotische (gebrandschilderde) ramen. De oude tufsteentjes verdwenen voor het grootste deel en er kwamen bakstenen voor in de plaats.
Het sluitstuk boven de preekstoel
Rozetten in de zijbalken
Versieringen op de kruisingen
De preekstoel
Op de panelen van de preekstoel verwacht ik de afbeeldingen van de vier evangelisten. Maar in plaats daarvan zijn hier vijf uitgesneden wapens uitgebeeld. Dat is ongewoon en ook verrassend. In het midden prijkt het wapen van Sijbekarspel. Aan de zijkanten vind je die van Hoorn en Enkhuizen, Alkmaar en Medemblik. De panelen dateren uit de 17e eeuw. Ik vraag me af of er een verband is met het verhaal van het verwijderde Mariabeeld...
De preekstoel met vijf wapenschilden
Het wapen van Sijbekarspel
Een 'vergeten' Mariabeeld
Na de Reformatie werd de kerk in 1576 protestants. Beelden van Maria hoorden daar niet meer thuis. Toch was er zo'n zestig jaar later nog altijd een Mariabeeld aanwezig in deze kerk. Kennelijk vonden de Gereformeerde dominees die er preekten het geen probleem. Tot het er in 1638 uitgeknikkerd werd...
Ik vraag me af wie het beeld dan uiteindelijk heeft laten verwijderen na zo'n lange tijd en waar het daarna gebleven is. Een klein stukje van het antwoord vind ik op de site van 'Het Vierkant' (zie websites):' In de zeventiende eeuw vond een dominee dat het Mariabeeld met het kindje Jezus in haar armen niet in de kerk thuishoorde. In plaats daarvan kwamen er koperen kaarsenkronen'.
Ik probeer me er een beeld van te vormen. Stond er een Gotische Maria in een nis van de vernieuwde kerk? Stapje voor stapje puzzel ik verder. 'Het was een pas beroepen jonge predikant, die het 'superstitieuze' voorwerp in 1638 liet verwijderen, evenals het doopvont. Dat is terug gevonden tijdens een restauratie in de jaren vijftig'*. Hoewel: terug gevonden? Mogelijk heeft het jarenlang gewoon in de kerktuin, ten westen van de kerk, gelegen...
In ieder geval lijkt het beeld van Maria voorgoed verdwenen, al kunnen we ons daar nu wel een beeld van vormen, want bij het Westfries Archief weten ze er meer van 😉.
Het terug gevonden doopvont (foto met toestemming Marcel Rob)
Bron: West-Frieslands Oud & Nieuw: Jaarboek 1995 (62) p. 30
Eeuwenoude kerkeraadsnotulen
In de kerkeraadsnotulen van 1638 wordt het Mariabeeld uitbreid beschreven. Het is op last van de pasbenoemde predikant Antonius Roylandus verwijderd. Jan de Bruin (Senior archiefmedewerker) heeft hier ooit aantekeningen uit overgenomen:
'Kort voor diens eerste avondmaal (25 december) werd op last van Roylandus de ‘groote kroon in onse kercke’ verwijderd. Dit voorwerp had vanouds boven de gelovigen gehangen met daar bovenop het rijk versierde ‘afgodysche beeldt van de maagd Maria, staende geheelijck in de sonne bekleedt ende met een groote kroone op haer hooft, een kindeken met den arm omvattende, berustende ofte sittende op hare handt’. Onder haar voeten was het ‘draken- ofte serpentshooft te zien (als datselve vertredende), en rontsom haer de heerschaere der engelen met open monden ende grijpende handen op het snarenspel, als singende ende spelende, hetwelcke alles Jesu Christo alleen toekomt’. De nieuwe predikant deed ook het blauwe stenen doopvont (‘midden op het coor’) verwijderen'
Het gaat hier dus niet om een eenvoudig Mariabeeld in een nis, maar staande op een grote kroon, hangend boven de hoofden van de gelovigen. Tekeningen of prenten zijn er niet, maar er zijn wel voorbeelden uit andere kerken bewaard gebleven**
Ik deel met de kosteres het sterke vermoeden dat het om een Marianum gaat, waarbij twee beelden ruggelings tegen elkaar geplaatst zijn. Ze hingen over het algemeen in het midden van het schip. Geen wonder dat het nog een tijd mocht blijven hangen 😉.
Een voorbeeld van hoe het eruit gezien kan hebben vind je op de foto hieronder. Het beeld uit de Sint-Leonarduskerk in Zoutleeuw stamt uit dezelfde tijd.
Afbeelding Marianum Sint-Leonarduskerk Zoutleeuw (1534)
De koperen kaarsen kronen Staalgravure van J.P. lange
naar een tekening van Johannes Bosboom, ca. 1850.
Krachtplek op het grasveld
In 1815 is het grootste deel van de kerk afgebroken vanwege de slechte staat, waarbij de achtermuur werd dichtgemetseld. Daarmee verdween het koor. Na de Reformatie waaide er een andere wind en een koor was overbodig. Dat betekende dat we niet alleen de kerk bezochten, maar ook het grasveld aan de oostkant ervan. Daar was namelijk een van de sterkste energiepunten te vinden.
Het woiffie van Soibekarspel
Na het bezoek aan de kerk lopen we met de kosteres schuin naar de overkant. Daar is in het weiland achter de boerderij' Zorg en Hoop' het skelet van het woiffie van Soibekarspel gevonden. Je kan er niet heen, maar het is leuk om te weten waar je het moet 'zoeken'.
Het woiffie (Westfries voor vrouwtje) is de oudste vrouw die in West-Friesland teruggevonden is. Haar skelet is in 1989 opgegraven en ze kreeg de naam Mies. Zelf vind ik de term wijffie wel leuker. Een echt oud wijffie was het nou ook weer niet, maar ze had wel 4500 jaar onder een dik pakket van klei en zand gelegen. Ze moet geleefd hebben in de late Steentijd. Eigenlijk is haar graf min of meer toevallig gevonden.
Tijdens een archeologisch onderzoek in het kader van een ruilverkaveling stuitten ze op haar graf. Voor dat onderzoek werden er naast een aantal boringen enkele kleine putten gegraven als een soort kijkgaten. En in één van de kijkgaten werd ze ontdekt. Uit voorzorg hebben ze haar met een deel van de ondergrond ingekist en naar het laboratorium gebracht. Zo konden ze haar goed onderzoeken.
Ze was begraven in een hurkhouding en ze had als bijzonderheid een gat in haar schedel. Het is niet duidelijk of ze ten onder gegaan is aan geweld of dat er sprake geweest kan zijn van een rituele moord. Heel misschien had ze een operatie ondergaan maar dat was niet meer te achterhalen. Met een lengte van 1 meter 53 was ze maar een klein mensje. Ze moet zo'n 30 jaar zijn geweest toen ze overleed.
Het skelet van Mies is opgeslagen in het Huis van Hilde. Het wordt bewaard in het depot, omdat het zich in een slechte en gefragmenteerde staat bevindt. Er zijn wel veldfoto's van de opgraving op de collectiesite van dit archeologiemuseum (
link).
Gelukkig mocht ik de foto van de Historische Vereniging Sijbekarspel & Benningbroek gebruiken voor dit blog. Waarvoor hartelijk dank 😉.
Het Woiffie van Sijbekarspel
Bron afbeelding met toestemming waarvoor dank:
Met dank aan:
Sonja Vlaar (kosteres)
Jan de Bruin (Senior archiefmedewerker Westfries archief)
Marcel Rob (fotograaf doopvont)
Historische Vereniging Sijbekarspel & Benningbroek (foto)
Adres
Kerk: Westerstraat 42, 1655 LB Sijbekarspel
Het kerkje is geopend tijdens activiteiten of op afspraak.
Huis van Hilde (Archeologiemuseum provincie Noord-Holland)
Westerplein 6 1901 NA Castricum
Noten
* Bron tekst en afbeelding: West-Frieslands Oud & Nieuw: Jaarboek 1995 (62).
** De voorstelling is gebaseerd op een passage uit het Bijbelboek Openbaring van Johannes: En er verscheen een groot teken in de hemel: een vrouw, bekleed met de zon, en de maan was onder haar voeten en op haar hoofd een kroon van twaalf sterren. Openbaring 12-1. Het is dus een apocalyptische madonna met kind (ook wel: Maria in Sole).
Bronnen
Hogestijn, J.W.H en Woltering, P.J, 'Het woiffie van Soibekarspel':een Laat-Neolitisch vrouwengraf te Sijbekarspel, nr. 361, ROB (Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek).
Websites
Mogelijk heeft er al eerder dan de 12e eeuw een houten kapel op de plaats van de huidige kerk gestaan.
De plaats komt in 1310 voor als Siboutskerspel (...) De oorspronkelijke naam zou verwijzen naar dit een parochie of kerkdorp was van of gesticht door ene Sybout.
De kerk was gewijd aan de heilige Laurentius
Archief hervormde gemeente Sijbekarspel, inventarisnummer 1 (
Westfries Archief, toegang 0925)
%20(1).jpg)
Reacties
Een reactie posten