Aldeneik (B): de oude Wodanbron en een klooster met legendes

Bij de naam Aldeneik krijg ik onmiddellijk een associatie met een oude eik of oude eiken. In dat geval een oud eikenbos. Met die gedachte blijk ik er niet heel erg naast te zitten. Rond het jaar 730 is het klooster 'Eycke' gesticht voor de twee dochters van een Frankische edelman. Volgens de verhalen is het gebouwd in een 'klein en nutteloos bos' waar zich een heldere bron bevond. Maar niet nadat het gezuiverd was van alle sporen van heidens bijgeloof. Het bos is verdwenen, evenals het klooster. Maar de bron bij de huidige Harlindis en Relindis kapel bij de Sint Annakerk kan wel eens dezelfde bron zijn uit het verhaal...

Foto links: situatie oktober 2022

Foto rechts: Brochure Harlindis en Relindis nr. 5, p. 5

Een klooster voor twee zussen

De zussen Harlindis en Relindis waren de eerste abdissen van het Klooster Eycke. Zij waren de dochters van een Frankische edelman, die het klooster voor hen liet bouwen. Vader Adelhart werd in de 7de eeuw bekeerd. Zijn dochters waren volgens het 'heiligenleven' opgeleid in een Frans klooster. Daar leerden ze lezen en schrijven, maar ook spinnen en naaien. Ze zouden ook een belangrijke codex hebben geschreven. Het klooster werd gesticht nabij een voormalig bos bij de Maas. Harlindis werd door Willibrord als abdis gewijd. Later werd Relindis gewijd door Bonifatius, die toen op weg was naar Friesland.

Harlindis en Relindis afgebeeld met het klooster of de kloosterkerk

Naar de plaats waar het klooster moest komen is lang gezocht. Dat moest een nog onontgonnen plaats zijn. Adelhart en zijn vrouw troffen na lang zoeken een heldere bron aan in een 'klein en nutteloos bos'. Het moet in zijn eigen domein geweest zijn. Het werd als een goede plek voor een klooster gezien. Maar niet nadat het gezuiverd was van alle sporen van heidens bijgeloof. Echt onontgonnen in de zin van een zuivere plaats lijkt het me niet.

Dan is er nog een andere legende waarin Adelhart zijn vrouw de plek laat zien die hij heeft uitgezocht. Midden in het bos, aan de oever van de beek. Er is helder water aanwezig, er groeit voortreffelijk hout en er is sprake van goede grond. De Maas is dichtbij en er is geen gevaar bij hoge waterstand. De perfecte plaats om een klooster te bouwen dus...

Harlindis en Relindis samen de kerk dragend

Kunstwerk gemaakt door Annemie Creemers, Maaseik

De Wodanbron

Het kapelletje met de Wodanbron bevindt zich op korte afstand van de Sint Annakerk. Dat kapelletje heeft mijn bijzondere belangstelling. Aan de buitenkant ervan vind je een put of een bron. Dat zou in voorchristelijke tijden een doopput geweest zijn die gewijd was aan Wodan. Op oude foto's zie je een bord boven de put hangen met de tekst: Willibrordusput, in de 7de eeuw bouwde H. Willibrordus een doopvont op de plaats van de oude Wodanbron. Dat past ook wel bij het verhaal van het 'nutteloze' bos. Bij de ingang aan de andere kant van de kapel heeft eveneens een bord gehangen met dezelfde informatie.

Tja, die bron. Net als bij het uitgekozen stukje bos bestaan er twee verhalen. In een van de brochures (nr 5) over Harlindis en Relindis wordt het verhaal wat bijgesteld. Ik citeer er een klein stukje uit: 'Na de kerstening werden de putten, kuilen en beken zo goed en zo kwaad als het ging opgenomen in de christelijke verkondiging. Er waren echter ook putten, die geen heidense oorsprong hadden, maar als doopputten werden gegraven en verwezen naar heiligen. Zo ontstond de Willibrordusput in Aldeneik'. Gegraven dus is hier de visie. Maar dan had de tekst op het bord net zo goed kunnen luiden dat er rond het jaar 700 op deze plaats een doopput is gegraven door Willibrord. Weer een stukje verder lees ik dat de put deel uit maakte van een eeuwenoude traditie waarbij geloof en bijgeloof hand in hand gingen. De bronverering ging dus gewoon door...

Inmiddels is het kapelletje gerestaureerd. De borden zijn verdwenen, maar het verhaal blijft bewaard. Zo kom je in de richting van de sporen van heidens bijgeloof waar het bos van gezuiverd moest worden. Want als het verhaal klopt werd Wodan hier in oude tijden vereerd. Willibrord heeft de bron gekerstend en daarmee 'gezuiverd'.

En het wordt nog interessanter als je leest dat de put in 1494 de Heilige Meegdenbron heette, en in 1595 de Put der Heilige Maagden werd genoemd. De naam is hiermee gekerstend door de verwijzing naar Harlindis en Relindis. De naam Willibrordusbron is van latere datum en niet ingeburgerd begrijp ik uit het verhaal.

De kapel na de restauratie

Tekst boven de bron in de oude situatie

Bord bij de ingang in de oude situatie

St.Harlindis en Relindis Kapel (Foto Wil Paes bron internet )

Willibrordus afgebeeld op het gebouw rechts van het kapelletje

Een put bij de kerk. Dat blijkt dus niet de bron te zijn...

Van nonnenklooster tot kapittel

Al snel groeide het klooster uit tot een van de belangrijkste benedictijnse vrouwenkloosters in de omgeving van het Maasland (België). In de negende eeuw is er een stenen kerkje gebouwd. De sarcofagen van Harlindis en Relindis werden in de nieuwe kerk opgesteld.

Die kerk had twee ingangen: één voor de zusters en één voor de gewone gelovigen. Die konden nu de kerk bezoeken en met eigen ogen de kostbare voorwerpen die ze achtergelaten hadden bewonderen. Dat waren o.a. mooie weefsels en boeken. En ook de Codex die door hen geschreven zou zijn.

Op een gegeven moment is het klooster omgevormd tot een kapittel, een klooster voor mannen. Zij bouwden een nieuwe Romaanse kerk met drie beuken. Toen werd er ook een kerk gebouwd voor de bevolking. De kanunniken van het klooster bewaarden eeuwenlang de reliekenschat van Aldeneik. Ze droegen zorg voor de uitbreiding ervan en verspreidden de cultus van Harlindis en Relindis.

In maart 1571 werden de bezittingen van het kapittel overgebracht naar Maaseik. Dat was inclusief de relieken. Daar was het veiliger om te vertoeven omdat de stad door muren werd beschermd.

De kerk voor de bevolking werd afgebroken. Op de plaats waar de kerk van het klooster zich bevond staat nu de Sint Annakerk.

Sint Annakerk in Aldeneik

De Sint-Annakerk

In deze kerk vind je de oudste muurschilderingen van België. Van degene die ik het mooiste vond heb ik hieronder een foto geplaatst. Het is een afbeelding van Maria als Sedes Sapientiae. Als ze op een troon afgebeeld is staat ze symbool voor de wijsheid. Aan haar zijden vind je Harlindis en Relindis. Als je goed kijkt zie je een engeltje zweven boven de kaars aan de linkerkant.

Hier wordt een legende uitgebeeld. Harlindis en Relindis zouden het evangelieboek van Aldeneik hebben geschreven. Dat is een hele oude codex, de Codex Eyckenis. Natuurlijk was de duivel daar niet van gediend en deze blies daarom steeds de kaarsen uit. Zonder licht werd er niet geschreven. Zijn pogingen bleven zonder resultaat, want een engel liet ze steeds weer branden.

Sedes Sapientiae met het kaarsenwonder van de HH. Harlindis en Relindis

In de kerk staat een beeld van de heilige Anna met Maria. Ik heb ze niet vaak samen gezien. Wel kom ik regelmatig 'Anna te drieën' tegen. Dan staan Anna, Maria en Jezus samen afgebeeld.

Anna en Maria

Anna te drieën

Het leugenbruggetje

Er zijn veel legendes verbonden aan het oude klooster. Zo is er het verhaal van het leugenbruggetje. Want ook aankomende abdissen jokken wel eens om bestwil. Ze hadden in het riviertje keien gezocht voor de vloer van de kerk. Dat was geen vrouwenwerk volgens hun vader. Met de stenen in hun voorschoot kwamen ze hem tegen op het bruggetje. Een ongelukkig moment. Wat dragen jullie daar was zijn vraag? Rozen, riepen ze als uit één mond. Laat eens zien, was de vraag van hun vader. De schorten werden aarzelend geopend en je raadt het al: er lagen rozen in.

Een glas-in-lood raampje in het kapelletje beeldt het verhaal uit. En het bruggetje draagt nog steeds de naam 'leugenbruggetje".

Links: Venster in het kapelletje (File Wiki commons open source)

Rechts: De leugenbrug ligt vlak bij de kerk (bron: brochure Ommegang)

De Kleefsteen

Op dezelfde muur waar je de schildering van Maria met de kaarsen vindt zie je ook een zwarte vlek. Geen foto gemaakt, want wat moet je daarmee. Later lees ik dat het hier gaat om de kleefsteen, waaraan een andere legende is verbonden. Het verhaal gaat over een vrouw die een hostie wilde oprapen die uit haar mond gevallen was. Toen ze dat probeerde bleef haar hand aan de grond kleven. De vloertegel werd in de muur van de kerk geplaatst. Om het niet te vergeten. Bij de websites kun je het verhaal vinden en ook een afbeelding van de kleefsteen. Voortaan toch maar alles fotografen wat ik aan bijzonders zie 😉.

Energie

We zijn tijdens dit onverwachte bezoek op een plek aangekomen waar de energie duidelijk voelbaar is. Dat geldt zowel voor het kapelletje als voor de kerk.

Het centrum van de energie zou zich ten oosten van het koor bevinden. Vleer schrijft dat het leycentrum zich ongeveer vier meter van het koor bevindt, deels tussen bomen en struiken, deels op het asfalt.

Dick van den Dool geeft aanvullende informatie over deze plek. Er zou hier eeuwenlang een oude lindeboom hebben gestaan en ter plaatse zou er een belangrijke Druïdenheiligdom zijn geweest.

De naam Aldeneik wijst op een eik, en de namen van de abdissen verwijzen naar een linde.

Maar als er sprake geweest is van een moerassig (eiken)bos kan het klooster daar niet gebouwd zijn.

Daarentegen kennen we in Nederland ook de Wodanseiken bij Wolfheze. Voeg daarbij de Wodanbron en het plaatje is rond.

Het klooster zal volgens de informatie in de brochure zo'n 150 meter ten westen van de bron gebouwd zijn. Dus daar kan heel goed een linde gestaan hebben (de linde staat symbool voor de godin).

Bij Geysen lees ik dat er door de kerk drie leylijnen lopen, waarvan er een naar het kapelletje leidt.

De twee andere leylijnen lopen naar een kapel in Geistingen in het noorden en de Sint-Gertrudiskerk in Heppeneert. (Geistingen was het domein van Adelhart).

Adres

Sint-Annakerk: Hamontweg, 3680 Maaseik, België (ongeveer een half uur vanaf Maastricht).

https://kerkaldeneik.be/

Sint-Catharinakerk: Waagstraat, 3680 Maaseik, België

https://www.maaseik.be/kerkschatten-van-sint-catharina-7

Voor een bezoek aan de kapel en de kerk met een gids kan een afspraak gemaakt worden met de Toeristische dienst van de stad Maaseik.

https://www.visitmaaseik.be/nl/openingstijden-contact

Noten

Je hebt Aldeneik en Maaseik (Nieuw-Eycke). Beide dorpjes liggen op korte afstand van elkaar. De Kanunniken zijn omwege van de veiligheid verhuisd naar Maaseik. De relieken van Harlindis en Relindis verhuisden mee. Ze zijn te zien in de Sint-Catharinakerk van Maaseik.

Harlindis en Relindis werden volgens de 'vita' opgeleid in een Frans klooster in Valenciennes.

De vita (beschrijving van hun heiligenlevens) is omstreeks 870 opgesteld. Harlindis overleed rond 753, Relindis stierf omstreeks 777. Er is dus ruim een eeuw overheen gegaan.

Relieken en ommegangsdagen

Relieken vormen een schakel tussen de heiligen en de gelovige. Ze worden verbonden met genezing.

In 1388 werd voor het eerst een ommegang gehouden waarbij de relieken onderweg getoond werden aan de bevolking. Dat was met Pinksteren. Later vond de processie om de zeven jaar plaats.

In 1571 werden de relieken naar Maaseik overgebracht. Dat was op het moment dat het kapittel naar het Maaseik verhuisde. Het was daar veiliger omdat dit dorp versterkt was met wallen.

Nu vinden de ommegangen om de 25 jaar plaats tijdens de Harlindis en Relindisfeesten.

Op 18 september 2022 vond de overdracht van de relieken in Aldeneik plaats. Op 25 september zijn ze na een ommegang van Aldeneik naar Maaseik gebracht.