Leylijnen in Laren (deel 2)
Door Joke Visker - oktober 02, 2020
Dit blog is een vervolg op Leylijnen in Laren (deel 1)
Een beetje gedesoriënteerd sta ik bij de ingang van het Sint Janskerkhof. Hier moet ik zijn, maar niets wijst op een berg of zelfs maar op een heuvel. Ben ik weer met het verkeerde plaatje in mijn hoofd op weg gegaan? Als ik bij de rand kom zie ik dat de autoweg een stuk lager ligt. Met een beetje fantasie sta ik dus toch op een soort berg...
Verkenning
Het Sint Janskerkhof bestaat uit een Hervormd en een Katholiek gedeelte. We hebben de ingang genomen die we net niet moesten hebben...
Het kapelletje is te vinden in het
katholieke stuk. Het is in 1892 gebouwd in neogotische stijl. Links ervoor
staat een groot beeld van Johannes de Doper onder een afdak in de vorm van een
Jacobsschelp.
We staan op het oude gedeelte om het
zo te zeggen.
Neogotische kapel uit 1892
Johannes de Doper onder Jacobsschelp
De eerste kerk
Het dorpje Laren lag in het verleden met een stuk of acht huizen op het Larense Hoogt. Het eerste kerkje werd er in 1306 gebouwd. Het bevond zich dus oorspronkelijk in een klein dorpje boven op de Jansberg.Dat dit de juiste plaats was wordt verteld in de legende van de drie vermoorde meisjes, de zogenaamde oorsprongslegende (zie onder).
Vanwege droogte is het dorpje uiteindelijk verplaatst naar een lager deel zo'n anderhalve kilometer verderop. Daar is omstreeks 1520 een nieuwe kerk gebouwd, die het kleine kerkje op de berg overbodig maakte.
De nieuwe kerk werd bij de Reformatie in 1581 overgenomen door de protestanten. Dat maakte dat de mensen die katholiek waren het oude inmiddels vervallen kerkje weer in gebruik namen. Het is in 1586 op last van de Staten van Holland afgebroken. Enerzijds omdat er sprake was van een niet te herstellen bouwval, anderzijds omdat het een centrum geworden was van 'superstitie' (bijgeloof). Dat houdt op zijn beurt weer verband met de midzomerfeesten die hier vanaf de oudheid zijn gehouden.
De oorsprongslegende
De oorsprongslegende legende gaat over drie meisjes die op de top van de berg werden vermoord. Er volgt een gruwelijk verhaal van afgesneden borsten. De rovers proberen het vlees te laten koken door een vrouw uit het dorp. Zij blijkt de moeder van de meisjes te zijn. Als de stukken vlees uit het water springen krijgt ze in de gaten wat er gebeurd is. Als zoenoffer werd in het dorp een kapel voor de drie meisjes gebouwd. Tot drie keer toe blijken de fundamenten verplaatst naar de top van de heuvel buiten het dorp. De boodschap was duidelijk. Dit was de plek waar de kapel moest verschijnen. Hier wordt de Sint Janskapel gebouwd.*De legende stamt uit de 14de of 15 de eeuw en is opgetekend in de 16de eeuw. Het verhaal past in een serie verhalen die aangeduid worden als vrome legendes waarbij het tot drie keer terugkeren centraal staat. Vaak is het een (Maria)beeld dat terugkeert naar haar vindplaats. Hier is het de plaats van de kapel die door goddelijke hand wordt aangewezen.
De legende van Johannes de Doper
Er is ook een legende waarin Johannes de Doper een rol speelt. Er wordt verondersteld dat deze legende 'met terugwerkende kracht' in het jaar 893 op 22 juni de naamgeving van de kapel verklaart.
In het jaar 893 wordt op de heide is een pelgrim vermoord, die relikwieën van Johannes de Doper had meegebracht uit het Heilige Land. In zijn haast om voor het donker de stad Laren te bereiken, raakte hij de weg kwijt. Op de heuvel keek hij in het rond, maar hij werd door twee rovers ontdekt. De pelgrim werd door hen gedood, ze begroeven zijn lijk in het zand en namen de zilveren doos die hij bij zich had mee. Over de inhoud waren ze teleurgesteld en wierpen die beenderen weg. De beenderen, die een zacht licht verspreidden, werden door een herdershond van een schaapskudde gevonden. Ze bleven echter vastzitten totdat er een heilige mis op de berg was gelezen. De pastoor liet een kapel oprichten op de vindplaats, waar nu het Sint Janskerkhof is. Het 'toeval' wil dat 22 juni de naamdag van deze heilige is. In een variatie op het verhaal van de pelgrim loopt Willibrord hier met het bewuste kistje de berg op.
Conclusie
De centrale ligging van de Jansberg en de ceremonie op 24 juni duiden op een gebruik dat al bestond voor de bouw van de kerk of de kapel. Gaat het hier om een gekerstende plaats waar onze voorouders het lichtfeest of de zomerzonnewende vierden? De verhalen en de magie lijken een grotere rol te spelen dan de energie die je mag verwachten op zo'n magische plaats. Dat geldt althans voor mij persoonlijk, maar hoeft niet te betekenen dat het er niet is...
De eerste kerk
Het dorpje Laren lag in het verleden met een stuk of acht huizen op het Larense Hoogt. Het eerste kerkje werd er in 1306 gebouwd. Het bevond zich dus oorspronkelijk in een klein dorpje boven op de Jansberg.
Dat dit de juiste plaats was wordt verteld in de legende van de drie vermoorde meisjes, de zogenaamde oorsprongslegende (zie onder).
Vanwege droogte is het dorpje uiteindelijk verplaatst naar een lager deel zo'n anderhalve kilometer verderop. Daar is omstreeks 1520 een nieuwe kerk gebouwd, die het kleine kerkje op de berg overbodig maakte.
De nieuwe kerk werd bij de Reformatie in 1581 overgenomen door de protestanten. Dat maakte dat de mensen die katholiek waren het oude inmiddels vervallen kerkje weer in gebruik namen.
Het is in 1586 op last van de Staten van Holland afgebroken. Enerzijds omdat er sprake was van een niet te herstellen bouwval, anderzijds omdat het een centrum geworden was van 'superstitie' (bijgeloof). Dat houdt op zijn beurt weer verband met de midzomerfeesten die hier vanaf de oudheid zijn gehouden.
De oorsprongslegende
De oorsprongslegende legende gaat over drie meisjes die op de top van de berg werden vermoord. Er volgt een gruwelijk verhaal van afgesneden borsten. De rovers proberen het vlees te laten koken door een vrouw uit het dorp. Zij blijkt de moeder van de meisjes te zijn. Als de stukken vlees uit het water springen krijgt ze in de gaten wat er gebeurd is.
Als zoenoffer werd in het dorp een kapel voor de drie meisjes gebouwd. Tot drie keer toe blijken de fundamenten verplaatst naar de top van de heuvel buiten het dorp. De boodschap was duidelijk. Dit was de plek waar de kapel moest verschijnen. Hier wordt de Sint Janskapel gebouwd.*
De legende stamt uit de 14de of 15 de eeuw en is opgetekend in de 16de eeuw. Het verhaal past in een serie verhalen die aangeduid worden als vrome legendes waarbij het tot drie keer terugkeren centraal staat. Vaak is het een (Maria)beeld dat terugkeert naar haar vindplaats. Hier is het de plaats van de kapel die door goddelijke hand wordt aangewezen.
De legende van Johannes de Doper
Er is ook een legende waarin Johannes de Doper een rol speelt. Er wordt verondersteld dat deze legende 'met terugwerkende kracht' in het jaar 893 op 22 juni de naamgeving van de kapel verklaart.
In het jaar 893 wordt op de heide is een pelgrim vermoord, die relikwieën van Johannes de Doper had meegebracht uit het Heilige Land. In zijn haast om voor het donker de stad Laren te bereiken, raakte hij de weg kwijt. Op de heuvel keek hij in het rond, maar hij werd door twee rovers ontdekt.
De pelgrim werd door hen gedood, ze begroeven zijn lijk in het zand en namen de zilveren doos die hij bij zich had mee. Over de inhoud waren ze teleurgesteld en wierpen die beenderen weg.
De beenderen, die een zacht licht verspreidden, werden door een herdershond van een schaapskudde gevonden. Ze bleven echter vastzitten totdat er een heilige mis op de berg was gelezen. De pastoor liet een kapel oprichten op de vindplaats, waar nu het Sint Janskerkhof is. Het 'toeval' wil dat 22 juni de naamdag van deze heilige is.
In een variatie op het verhaal van de pelgrim loopt Willibrord hier met het bewuste kistje de berg op.
Conclusie
De centrale ligging van de Jansberg en de ceremonie op 24 juni duiden op een gebruik dat al bestond voor de bouw van de kerk of de kapel. Gaat het hier om een gekerstende plaats waar onze voorouders het lichtfeest of de zomerzonnewende vierden?
De verhalen en de magie lijken een grotere rol te spelen dan de energie die je mag verwachten op zo'n magische plaats. Dat geldt althans voor mij persoonlijk, maar hoeft niet te betekenen dat het er niet is...
Adres
Het Sint Janskerkhof ligt aan de Hilversumse weg van Laren naar Hilversum. Aan de linkerkant van de weg ligt het Geologisch Museum met vlak daarnaast de ingang van het kerkhof. Ben je met de fiets, dan moet je via het tunneltje onder de weg door oversteken vanaf La Place. Het leycentrum is te vinden aan de overkant van de weg in de buurt van La Place. Coördinaten: 5.12.28 OL, 52.14.51 NB Noten
*De gedachte dat het eerste kerkje gewijd zou zijn aan Sint Jan blijkt achterhaald. Net als de andere kerken in omringende plaatsen was dit gewijd aan Sint Vitus. Sint Vitus was de schutspatroon van het Naardingerland. Dat is een oude naam voor het Gooi. Dit gebied behoorde toe aan de abdij van Elten. De directe omgeving van het Sint Janskerkhof hoorde bij het Utrechtse kapittel van Sint Jan. Een kapittel is een kerkelijk college, behorende bij een kathedraal of kapittelkerk. Een soort bestuur. Dat kapittel had het recht om daar hout te kappen. Men is er daarom lang vanuit gegaan dat Sint Jan de schutspatroon was van dat eerste kerkje. Dat blijkt niet het geval. Er zijn documenten gevonden waaruit naar voren komt dat het eerste kerkje op de berg gewijd was aan Sint-Vitus.
**Het Latijnse gedicht is met vertaling opgenomen in het boek van Vrankrijker als bijlage A
*** Processies kunnen pas plaats gevonden hebben nadat de kerk in het dorp was gesticht (1521)
Bronnen
Addink-Samplonius, M, Hilversum / Laren de gemene heide van Gooiland, 1976Gouw, Jan ter, De Volksvermaken, 1871 (herdruk Vereniging 'Vrienden van het Amsterdamboek' p.233Geysen, Cois, De oude wijsheid, 2008, p. 145Margry, P.J, 'Larense mythologie en de vroege Sint Janscultus', in: L.Janssen, K. Loeff (red.), Getuigenis op straat, de Larense Sint Janstraditie, Laren 2005Maessen, Yvonne, Kruiden, signatuur en eigenschappen, 1993Margry, P.J, 101 Bedevaartplaatsen in Nederland, 2008, p.267Schuyf, Judith, Heidens Nederland , 1997, p.102Schuyf, Judith, Heidense Heiligdommen, 2019, p. 148Uyldert, Mellie, Het Zonnejaar, 1981, p. 277, 278, 331Uyldert, Mellie, Aardes levend lichaam, 1984, p. 83Vleer, Wigholt, Leylijnen in de Lage Landen, 1992 p. 365Vrankrijker, Dr. A.C.J, de, Sint Jan, 1952
Websites
Adres
Het Sint Janskerkhof ligt aan de Hilversumse weg van Laren naar Hilversum. Aan de linkerkant van de weg ligt het Geologisch Museum met vlak daarnaast de ingang van het kerkhof.
Ben je met de fiets, dan moet je via het tunneltje onder de weg door oversteken vanaf La Place.
Het leycentrum is te vinden aan de overkant van de weg in de buurt van La Place.
Coördinaten: 5.12.28 OL, 52.14.51 NB
Noten
*
De gedachte dat het eerste kerkje gewijd zou zijn aan Sint Jan blijkt achterhaald. Net als de andere kerken in omringende plaatsen was dit gewijd aan Sint Vitus.
Sint Vitus was de schutspatroon van het Naardingerland. Dat is een oude naam voor het Gooi. Dit gebied behoorde toe aan de abdij van Elten.
De directe omgeving van het Sint Janskerkhof hoorde bij het Utrechtse kapittel van Sint Jan. Een kapittel is een kerkelijk college, behorende bij een kathedraal of kapittelkerk. Een soort bestuur. Dat kapittel had het recht om daar hout te kappen. Men is er daarom lang vanuit gegaan dat Sint Jan de schutspatroon was van dat eerste kerkje. Dat blijkt niet het geval. Er zijn documenten gevonden waaruit naar voren komt dat het eerste kerkje op de berg gewijd was aan Sint-Vitus.
**
Het Latijnse gedicht is met vertaling opgenomen in het boek van Vrankrijker als bijlage A
***
Processies kunnen pas plaats gevonden hebben nadat de kerk in het dorp was gesticht (1521)
Bronnen
Addink-Samplonius, M, Hilversum / Laren de gemene heide van Gooiland, 1976
Gouw, Jan ter, De Volksvermaken, 1871 (herdruk Vereniging 'Vrienden van het Amsterdamboek' p.233
Geysen, Cois, De oude wijsheid, 2008, p. 145
Margry, P.J, 'Larense mythologie en de vroege Sint Janscultus', in: L.Janssen, K. Loeff (red.), Getuigenis op straat, de Larense Sint Janstraditie, Laren 2005
Maessen, Yvonne, Kruiden, signatuur en eigenschappen, 1993
Margry, P.J, 101 Bedevaartplaatsen in Nederland, 2008, p.267
Schuyf, Judith, Heidens Nederland , 1997, p.102
Schuyf, Judith, Heidense Heiligdommen, 2019, p. 148
Uyldert, Mellie, Het Zonnejaar, 1981, p. 277, 278, 331
Uyldert, Mellie, Aardes levend lichaam, 1984, p. 83
Vleer, Wigholt, Leylijnen in de Lage Landen, 1992 p. 365
Vrankrijker, Dr. A.C.J, de, Sint Jan, 1952
Websites
Geplaatst in Kerk Krachtplaats legende
Weet niet of de jaarlijkse processie nog steeds doorgang vindt . Het lijkt er op dat het is opgeheven vanwege te weinig animo . Ooit wel eens mee gelopen . Vanaf de Basiliek in Laren NH.
BeantwoordenVerwijderenWat leuk dat je een keer hebt meegelopen!
BeantwoordenVerwijderenIk heb het even nagezocht. De processie vindt nog steeds plaats maar heeft dit jaar geen doorgang gevonden vanwege Corona.
Berichtje 9 juni nhnieuws.nl
Coronavirus zet streep door eeuwenoude Laarder Sint Jansprocessie
9 juni 2020, 12.26 uur · Door Sjoerd Stoop
LAREN - Het is een grote teleurstelling, maar het kan niet anders: de traditionele Sint Jansprocessie van Laren gaat volgende week niet door. Een uniek besluit: los van de oorlogsjaren is het voor het eerst sinds 134 jaar dat de bekende processie niet doorgaat. Het coronavirus is de spelbreker.