Heidens kapelletje in Stroe

Wat lijkt het alweer lang geleden dat we zwervend over het voormalige eiland Wieringen terecht kwamen in het kleine plaatsje Stroe. Daar moet in de oudheid een heidense tempel gestaan hebben. Gekerstend door Willibrord. Het huidige kapelletje draagt zijn naam. In een van de muren is een Noormannenpoortje gecreëerd. Het is bekroond met een steen waarop een varken afgebeeld staat...

Van voor-christelijke heilige plaats tot nieuwe kapel

Na ons bezoek aan de kerk in Oosterland krijgen we de tip om door te rijden naar het buurtschap Stroe. Het kleine dorpje is in een paar minuten bereikt. In voor-christelijke tijden moet hier een heidense tempel hebben gestaan. Misschien moeten we hierbij denken aan een open, omheinde plek. Het verbaast me niet dat die op een verhoging in het landschap is gebouwd. En wel op een kruispunt van drie wegen. De huidige kapel is in 2016 herbouwd en in november van dat jaar geopend. Het gebouwtje is omgeven door een begraafplaats. De naam 'Heidens Kapelletje' is teruggekomen. Er wordt ook gesproken over het varkenshuisje op Stroe. Dat heeft de kapel te danken aan de steen met een varken boven de noordeljike ingang. Dat varken is een overgebleven heidens element.


Toch maar de hoofdingang?

Willibrord

Het kerkje wordt genoemd in schriftelijke bronnen uit de achtste eeuw. In het jaar 704 is het gekerstend door Willibrord. Deze missionaris en latere bisschop van Utrecht staat ook bekend als de 'apostel der Friezen'.
In eerste instantie dacht ik dat een bestaand kerkje door de missionaris was gezegend. Maar als ik de tekst op het informatiebord lees begrijp ik dat Willibrord deze voor de Germaanse Friezen heilige plek gezegend zou hebben met een klein houten kerkje. Ook een optie natuurlijk.

Veel later is dan een tufstenen kapel gebouwd, die een beetje deed denken aan een kleine kerk. Tufsteen zegt iets over de ouderdom, omdat bakstenen pas in de dertiende eeuw in gebruik raakten. Dus het gebouwtje is voor die tijd neergezet. De naam 'Heidense Tempel' bleef gekoppeld aan de plek en was nog eeuwenlang in gebruik bij de bevolking. Het gebouwtje is aangepast in de loop der tijden (na de Reformatie). Bouwvallig geworden is het uiteindelijk in 1878 gesloopt.

En dan moet er vlak naast het kerkhof nog een doopsgezinde schuilkerk gestaan hebben die nauwelijks opviel omdat de bouw ervan nauwelijks afweek van de omliggende boerderijen. Die kerk is in 1934 door brand verwoest en niet meer herbouwd.


Willibrord boven de ingang van de kapel

Niet zomaar een plek 

De heilige plek van de Westfriezen bevond zich op een hoogte waar twee leylijnen zich kruisten. Een afbeelding van deze leylijnen is te vinden op de site van de heidense kapel. De ruimte in en om het kerkje voelt verstillend aan.
Stroe ligt aan een oude Pelgrimsroute met de naam Jacobspad. Deze route vertrekt vanuit Den Oever en sluit aan op de paden naar Santiago de Compostella. In het altaar van de Heidense Kapel is de Jacobsschelp terug te vinden.


Een steen met een varken boven een Noormannenpoortje

De steen met de afbeelding van een varken is ingemetseld boven de noordelijke ingang. De kop van het dier is naar het oosten gericht. Wat doet een voor-christelijk symbool boven de deur van een kerk?
De schrijver Frederik van Eeden wijdt er een stukje aan. Hij kent het in die tijd al oude kerkje met een paar oude grafstenen erin en noemt de steen met het varken boven de ingang van de Noorderdeur. De vormen van een wild zwijn waren in zijn tijd nog enigszins te herkennen. Na de afbraak van het kerkje werd hij de trotse eigenaar van de steen. Dat die uit het oog verloren is gegaan is wel een beetje jammer. De laatste sporen wijzen naar het Bisschoppelijk Museum in Haarlem. En daar is hij niet meer te vinden.


Steen met varken boven de Noorderdeur

Kunnen we het varken linken aan een kerkelijke traditie? Hierbij valt te denken aan Sint Anthonius. Het varken is aan deze heilige verbonden, maar het kerkje is niet aan hem gewijd.  Daarbij komt dat het dier in de kerkelijke traditie door verschillende groeperingen als onrein beschouwd wordt. Dus lijkt het me wijs om Sint Antonius schrappen van de lijst met mogelijke kandidaten.


Sint Anthonius Abt kerk Overasselt (foto 9 juni 2020)

Misschien kunnen we het varken beter plaatsen in de voor-christelijke periode, waarin het een symbool van vruchtbaarheid en welvaart was. Het varken gold voor de Keltische en Noorse volken als symbool voor vruchtbaarheid en voorspoed. De dieren werden onder andere geofferd aan de Scandinavische goden Freyer en Freya. Dat offeren vond plaats in de Jultijd, in de 12 dagen tussen Kerst en Driekoningen. Offeren was zoiets als de goden gunstig stemmen. Het offeren van een varken aan de goden bracht geluk. In die donkere periode kon je wel een beetje hulp gebruiken.
Vooral Freya werd geëerd als vruchtbaarheidsgodin. Bij haar vinden we het varken terug. Haar broer Freyer stond eveneens bekend als vruchtbaarheidsgod. Naast het varken vinden we bij hem ook de wilde variant, het (ever)zwijn.

Dat varkens geluk brachten en voor welvaart zorgden vinden we nog terug in oude gewoonten. Stukken marsepein in de vorm van een varken liggen tegen Sinterklaas in de winkel. Grappig dat we hier symbolisch een stukje geluk mee kopen. En vergeet onze spaarpotten niet. Ik heb nog zo'n varken gekregen op een bijzondere trouwdag. Volgestopt met munten, dus dubbel gezwijnd 😉.Want ook deze uitdrukking heeft geluk hebben als betekenis.

Malta

Nog even een zijstapje naar Malta. Daar is in de tempel van Tarxien een afbeelding van een zeug met dertien biggen gevonden. Ik ben er geweest en heb de foto's terug gezocht. Het varken moet ook op dit eiland een symbool van vruchtbaarheid geweest zijn. Ook dat getal dertien is zeker niet toevallig gekozen.  Even goed kijken, een schema staat eronder.  






Het Noormannenpoortje

Dat de steen met het varken boven de noordelijke ingang was geplaatst hangt samen met oude Scandinavische en Germaanse gebruiken. Het noorden was voor deze volken een heilige richting.
In de christelijke traditie is hier sprake van een tegenovergestelde betekenis. Het noorden was de donkere kant. Hier was de oorspronkelijke ingang voor de vrouwen en kinderen. Zij zaten in de banken aan de noordkant van de kerk. Vanwege die zondige appel van lang geleden. In het zuiden, aan de kant van het licht, zaten de mannen en de oudere jongens. Het doopvont en het kerkhof lagen traditioneel ook aan de noordelijke kant.
Dat hele lage poortje, waar je zonder te bukken niet door kan, is in vroegere tijden hoger geweest.  Door de voortdurende ophoging van het kerkhof werden de poortjes steeds lager. In veel Romaanse kerken is dat lage poortje dichtgemetseld.


  

Noormannenpoortjes in Boazum en Wieuwerd

Klepels en monniken

Verder zingen er in deze omgeving verhalen rond over gouden klepels en monniken. Wat is er waar van de legendes die vertellen over kloosters en monniken? Hadden zij een verblijfplaats in Stroe en hebben zij de massief gouden klepel van de klok ergens in de buurt begraven? 
De klepel in de klok van het kleine kerkje moet van massief goud geweest zijn. En dat hield weer in dat die om de week recht gebogen moest worden. Tijdens de Beeldenstorm moest zo'n bijzondere klepel wel gered worden natuurlijk. En ergens veilig gesteld. Vlakbij het kerkje misschien wel. Wie weet...

Info-bord Heidense Kapel







Adres

Heidense Kapel Wieringen, Stroeërweg 39, 1777 NE Stroe (Hippolytushoef).
Driesprong Bierdijkerveldweg, Stroeërweg en Smerperweg 
Website: http://www.heidensekapel.info/
Openingstijden: 10.00 - 18.00 uur






Reacties

  1. Wat een leuk stuk!Dit kapelletje staat al een tijd op mijn lijst. Wat jammer dat alleen de god Freyr op het bord wordt genoemd en niet de godin Freya.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Dank je wel! Zeker jammer van de godin. En dan nog wel een vruchtbaarheidsgodin...

      Verwijderen