Als ik het boek met de Zeeuwse Sagen binnenkrijg zit er een oud krantenartikel voorin. Het gaat over drie kleine dorpjes in de nabijheid van Goes. Ze zijn gesticht door de broers Wisse, Hendrik en Arend. Alle drie hadden ze het plan om een kerk en een kasteel te bouwen. De dorpsnamen Wissekerke, 's Heer Hendrikskinderen en 's Heer Arendskerke herinneren aan hun bestaan. Ik ga op zoek naar de priestergraven waarover geschreven wordt, en de twee kerkjes die de tijd overleefd hebben...

De sage van drie broers en drie dorpjes

De broers Wisse, Hendrik en Arend wilden in de twaalfde eeuw elk een kerk en een burcht bouwen op Zuid-Beveland. Maar niet alles verliep zoals gepland. Hendrik bouwde de burcht, maar overleed voortijdig en liet het oprichten van de kerk aan zijn kinderen over. Het dorp werd daarom in oude tijden ook wel 's Heer Hendrikskinderenkerke genoemd. Misschien is het in de loop van de tijd wel verkort omdat het zo'n mond vol was om uit te spreken. Broer Wisse bouwde een mooie kerk, maar stierf voordat het kasteel was opgetrokken. Heer Arend echter heeft lang genoeg geleefd om zowel de kerk als het kasteel te kunnen bouwen. Hij wordt ook wel Arend met het buikje genoemd. Zijn bijnaam lijkt te duiden op een welvarend man.
Zo ontstonden Wissekerke, 's Heer Arendskerke en 's Heer Hendrikskinderen. De dorpjes liggen op korte afstand van elkaar. Van de kastelen resten alleen nog plaatjes en verhalen. Van de drie kerkjes zijn er twee bewaard gebleven. Dat van Wissekerke is in 1807 gesloopt. In het voormalige koor daarvan liggen drie priestergraven uit de Middeleeuwen. Die zijn het hoofddoel van ons bezoek. De rest is mooi meegenomen en op zo'n mooie dag als deze is alles leuk :-).
Het verdwenen kerkje van Wissekerke

We zijn het gehuchtje Wissekerke al voorbij gereden voor we er erg in hebben, en slaan de eerste de beste zijweg in om ons te oriënteren. We zoeken hier de drie priestergraven die op het kerkhof van het verdwenen kerkje bewaard gebleven zijn.
Over het kerkje zelf is nagenoeg niets terug te vinden. Veel verder dan dat er een grote kerk stond met een hoge toren kom ik niet. Ik stuit op een foto van de overgebleven toren en tast voor de rest in het duister.
Een voorbijganger die we aanspreken weet van niets en wijst achter ons als we vragen naar een kerkhof. Verrassend genoeg hebben we er zonder dat we het wisten vlak voor geparkeerd.
We lopen het brede pad van het kerkhof af naar achteren. Daar vinden we de drie priestergraven waar we naar op zoek zijn. Ze zijn te herkennen aan de afbeeldingen van miskelken op de zerk. Op twee ervan zijn de symbolen van de vier evangelisten te zien. Ook dat is gebruik bij het graf van een priester. De stenen zien er oud en verweerd uit, barsten verraden de ouderdom. Daterend uit de Middeleeuwen trotseren ze de tijd. Ze liggen op de plaats van het voormalige koor van de kerk.
Een vierde graf behoort aan een ambachtsheer uit het geslacht Wiskercke. Dat is van latere datum.
Ik zit een tijdje op het bankje links naast de graven. Hier was in vroegere tijden het koor van de kerk. Is het in die tijd al op een sterke energielijn geplaatst? Werd er toen al rekening gehouden met leylijnen? Of werden de kerken willekeurig op bestaande hoogten geplaatst?

's Heer Hendrikskinderen

In 's Heer Hendrikskinderen lopen we een rondje om de Nicolaaskerk. De huidige kerk is gebouwd tussen 1805 en 1806, deels met de stenen van de oudere kerk. De toren dateert van rond de 15e eeuw. Aan de onderkant van de muren zie je nog oude kloostermoppen zitten. We staan even stil bij de Liturgische Tuinen die aangelegd zijn aan de zuidelijke en aan de noordelijke kant van de kerk. Kleurige bloemen in de kleuren van het kerkelijk jaar aan de zonnige zuidkant: paars, wit en rood. Groene planten en struiken aan de donkere noordkant. Tijdens een verdere rondwandeling  vinden we een mozaïekbankje met de geschiedenis van het dorp.


's Heer Arendskerke

Ook in 's Heer Arendskerke vinden we een mozaïekbank met elementen van het dorp erop. We missen het kasteel maar een aardige voorbijgangster heeft geen weet van het bestaan ervan. Dat het er wel was hebben we net gelezen. 'Dat moet dan voor mijn tijd geweest zijn', reageert ze laconiek en met een glimlach nemen we afscheid van haar.


De kerk van 's Heer Arendskerke is rond 1450 gebouwd en wordt ook wel de Dorpskerk genoemd. De officiële naam is de Petruskerk. Hij is te bezichtigingen na een telefonische afspraak. Omdat ik geen idee heb hoe oud mijn vergeelde krantenknipsel is, heb ik ook geen idee of degene die de deur opendoet nog dezelfde zal zijn. Op de gok dan maar. Zoals verwacht vinden we de deur van de kerk gesloten. Bovendien vindt er een restauratie plaats op het moment dat we er zijn. Het leuke ervan is, dat we goed kunnen zien hoe zo'n proces in onze tijd plaatsvindt.
De kerk heeft al een heel oude voorganger gehad in de twaalfde eeuw. De fundamenten ervan zijn gevonden en gemarkeerd door een heg. Hierdoor kun je goed zien waar deze gestaan heeft. Een ouder kerkje van steen heeft twee koor ruimtes gehad, een in het noorden en een in het zuiden van de kerk. Je kunt de resten daarvan nog zien als je bij de kop in het oosten gaat staan.
De oude, witte, paardenkastanje op het grasveld naast de kerk valt als eerste in het oog. De boom is in 2007 omgevallen. Het deel dat geen belemmering vormde voor het verkeer is behouden gebleven. De boom is beschermd en is naar schatting tussen de 100 en 180 jaar oud.

---

In 1198 worden Arend en Hendrik genoemd als de heren van Schengen. Van Wisse weten ze dat niet zeker, maar in de sage wordt hij gezien als de derde broer.  De kastelen van de drie heren moeten al in 1147 binnen de aangelegde dijken gestaan hebben, want ze kregen toen rechten op nog onbedijkt gebleven stukken. De kerkjes zijn later gebouwd en de dorpen zijn pas op dat moment ontstaan.
De kerk van Wissekerke wordt al in 1216 genoemd en is de oudste van de drie. Daarna volgen die van 's-Heer Hendrikskinderen in 1267 en ’s-Heer Arendskerke omstreeks 1275-1280.
Van de kastelen resten alleen nog foto's en verhalen. In 's Heer Arendskerke zijn de resten van een Motte kasteel met voorburcht vlakbij de kerk gevonden. Compleet met gracht en brugconstructie.
In 's Heer Hendrikskinderen hebben zelfs twee kastelen gestaan. Een in de buurt van de dijk en een ten zuid-oosten van de kerk (bron). Maar Hendrik begon dan ook met het kasteel en heeft de bouw van de kerk niet meer meegemaakt :-). De vraag is of broer Wisse ooit aan het bouwen van een kasteel is toegekomen. In ieder geval is er niets van bekend.

Wissekerke

- In Wissekerke heeft tot 1807 een kerkje gestaan. Overbodig en bouwvallig geworden werd het voor afbraak verkocht. De toren stond er nog tot 1872. De naam van de kerk is niet te achterhalen. Wissekerke is mogelijk de oudste afsplitsing (12e eeuw) van de kerk te Goes en de moederparochie van 's-Heer Arendskerke en 's-Heer Hendrikskinderen. Na de reformatie gaat het om een Neder Duitse kerk.
- Het kerkhof in Wissekerke ligt op een vliedberg van 2,5 meter hoog met een een doorsnede van zo'n 50 meter. Een deel van de omringende gracht is nog zichtbaar. Op die hoogte stond van af de Middeleeuwen een kerk. Het oudste graf dateert uit het jaar 1513. Het vierde graf is van latere datum en stamt uit de 17de eeuw.
- Onder het koor ligt een grafkelder. Hoewel al aanwezig in de 1636, werd deze pas veel later in gebruik genomen. De laatste ambachtsheer  Egter van Wissekerke ligt er begraven.

's Heer Arendskerke
Bronnen

- Zeeuws Sagenboek  - J.R.W. en M. Sinninghe - Zutphen 1933
- Tijdschrift van het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen 27.2 pagina 12 - 15:
De oude grafzerken op het kerkhof van Wissekerke  - Sarina Hendrikse