De steencirkel van Callanish (Hebriden)

Callanish is altijd al een plek geweest waar we naartoe wilden. Het plaatsje ligt op het eiland Lewis op de Buiten Hebriden en er ligt een bijzondere steencirkel. Het verhaal dat de maan er eens in de 19 jaar over het eiland danste triggerde mijn nieuwsgierigheid. Het werd al in de Oudheid door de Griekse schrijver Diodorus verteld. Uiteindelijk kwam het ervan en vorige zomer bezochten we het eiland na zeven jaar opnieuw...

Getriggerd door een oud verhaal

Het eiland Lewis is een van de eilanden van de Buiten Hebriden. Op deze noordelijke breedtegraad komt de maan eens in de 18 jaar en 222 dagen zo laag in het zuiden op dat het lijkt alsof deze de horizon raakt. Diodorus vertelt over de 'god' die het eiland elke negentien jaren bezoekt en er de hele nacht danst van de voorjaarsevening af tot de opkomst van de Pleiaden. Ter ere van deze gebeurtenis hebben de mensen een ronde tempel gebouwd, zo gaat het verhaal. De stenen zijn zo uitgelijnd, dat ze er zeker van kunnen zijn dat ze dat schouwspel niet zullen missen. Want heel erg vaak komt deze 'Maangod' dus niet op bezoek. Stel dat ik het mee wil maken moet ik toch nog even wachten. Als ik het goed begrijp gebeurt dit pas in 2025.

Een Keltisch kruis

De meeste steencirkels hebben een ronde vorm. Maar hier staan de stenen opgesteld in de vorm van een Keltisch kruis. Er loopt een lange laan met twee rijen stenen naar het midden van de centrale cirkel.
Het geheel lijkt een beetje op een kop-potertje, de manier waarop kinderen hun eerste mensfiguren tekenen. Twee lange benen, een cirkel met twee armen (richting oost en west) en een rij stenen richting het zuiden. De lange toegangsweg ligt in noordelijke richting.

Maquette van de steencirkel

Overzichtsfoto

Een eerste kennismaking

De eerste keer logeren we onderaan de hoogte waar de steencirkel zich bevindt. Nog ongerept en niet afgesloten kunnen we erheen wanneer we willen. Hetgeen we ook doen natuurlijk. We bezoeken de cirkel in de prille ochtend, maar ook in de late avonduren. Merkwaardig genoeg is er geen moment op de dag dat we er alleen zijn. Altijd is er wel iemand die ook probeert de enige bezoeker hier te zijn :-). Hoe dan ook hebben we alle tijd om de plek met de energie te verkennen. De steencirkel wordt aangeduid als 'Callanish 1'.

We bezoeken de steencirkel samen met Margaret Curtis. Zij is de archeologe van het eiland en heeft verschillende plekken opgegraven. Ze heeft ook de grote steenkring van Callanish onderzocht. Ze laat ons zien hoe verschillende stenen samen een kijkpunt vormen waardoor de opkomst en ondergang van de Maan zichtbaar is op een bepaald moment.

Callanish is op zo'n manier geconstrueerd dat je vanaf deze plaats het rijzen en ondergaan van de maan precies kan volgen. Langs allerlei onzichtbare lijnen spelen de zon en de maan een belangrijke rol. Het allerbelangrijkste is het waarnemen van de zuidelijke grote maanstilstand.

Grafkamer in het centrum

De steenkring in het midden bestaat uit 13 stenen. Vlak voor de hoogste steen liggen de resten van een opgegraven grafkamer. Wat er van over is zijn de vier stenen die er nu nog liggen. Ooit was deze grafheuvel met aarde bedekt. Er zijn menselijke botten in gevonden.
Tijdens de zuidelijke maanstilstand komt de maan op in het midden van de cirkel. Er wordt verondersteld dat de maan net achter of op de grafkamer heeft geschenen.

De hoogste steen met ervoor de resten van een vroegere grafkamer

Markeerpunten

Als je goed kijkt, zie je dat er buiten de cirkel twee stenen een beetje afwijken qua positie. Dat zijn de stenen genummerd 9 en 34. Als je die twee stenen in gedachten met elkaar verbindt krijg je de richting die de maan op zijn meest zuidelijke positie inneemt. Die lijn loopt dan net wel of net niet over de eerder genoemde grafheuvel. Werden zo de voorouders op dit belangrijke moment vereerd?

Meer magie

Er is meer magie die een rol speelt bij dit hemellichaam. Zo is er de heuvel met de naam Sleeping Beauty. Ze wordt gezien als de aardmoeder. En op sommige momenten rijst de maan optisch gezien vanuit haar buik. De aardmoeder 'baart' dan de maan.

Nog magischer is het verschijnen van een silhouet in de maan, als je op een bepaalde plek in de cirkel staat. Dat overkwam Margaret Curtis die veel onderzoek gedaan heeft naar de uitlijning van de steenrijen. En soms staat de maan precies tussen twee stenen in. Ook best bijzonder voor de toeschouwers.

Niet alle verschijnselen waren vanuit Callanish 1 waar te nemen. Soms functioneerden kleinere steenkringen in de nabijheid als observatieposten. Het was de kunst om precies te weten waar je moest staan om de verschillende maanstanden te zien. En in de oudheid waren ze daarvan op de hoogte :-).

Legenden

Zoals bij meer grote stenen of steenformaties rijst de vraag hoe deze reuzenstenen op deze plek terecht gekomen zijn. Zijn het heidense reuzen die door een een priester in steen veranderd zijn? Er is een legende die vertelt dat er reuzen die op het eiland vergaderd hebben. Of misschien heeft een priester ze per boot naar het eiland laten verschepen.
In feite gaat het hier om een heel oude steensoort: gneiss. Het wordt op Lewis gedolven.

Adres / Coördinaten

Eiland Lewis, Buiten Hebriden: 58° 11′ 51″ NB, 6° 44′ 42″ WL

Lewis (58° 11′ 51″ NB, 6° 44′ 42″ WL) ligt op gelijke hoogte met Oslo (59° 55′ NB, 10° 45′ OL).

Extra informatie

Elk jaar staat de zon met midzomer op zijn hoogst, en bereikt tijdens de winter-zonnewende zijn laagste punt. De maan volgt een zelfde patroon, maar dan in een kortere tijd. Duurt de cyclus van de zon een jaar, de maan doet er een maand over voordat hij terugkeert op het begin. Het bijzondere hierbij is dat de maan elke maand een beetje hoger komt te staan en op de terugweg een beetje lager. Na 19 jaar (om precies te zijn 18,61 jaar) heeft de maan dan zijn twee verste punten bereikt. De maan 'danst' over de horizon gezien vanaf de breedtegraad waarop Callanish zich bevindt.

Is het je wel eens opgevallen dat de maan in de wintermaanden tot hoog in de hemel klimt? En dat deze in de zomer laag aan de horizon schijnt? Dat is precies tegengesteld aan de positie die de zon met midzomer en midwinter inneemt.
Eenmaal in de negentien jaar staat de maan op haar 'zomerpunt' en 'winterpunt' hoger en lager dan de zon. Omdat Callanish op de breedtegraad van 58 graden ligt, lijkt het alsof de maan hier over de horizon danst. En hier ligt ook de relatie met de steencirkel.
Eens in de 18,61 jaar gaat de volle maan zo dicht bij het Zuiden op, dat haar weg langs de hemel minder dan 2 graden boven de horizon plaatsvindt, van Callanish uit gezien.

Noten

*
Het verhaal van de dansende Maangod wordt verteld door de schrijver Griekse schrijver Diodorus. Hij beschrijft de godsdienst van de volken in het Noorden, de streek die men in Griekenland Hyperborea noemde (voorbij de noordenwind). De informatie is ontleend aan het boek van Mellie Uldert. Ik heb geen oudere bron kunnen achterhalen.

Bronnen

Er is veel onderzoek gedaan naar astronomische lijnen.
Deels is er sprake van overlappende informatie.

Curtis, Ron & Mararet, Callanish, stones, moon & sacred landscape, 2008
Historic Scotland, Calanais the standing stones, 2002
Ponting, Gerald and Margaret, New Light on the stones of Callanish, 1984
Ponting, Gerald, Callanish & other megalitic sites of the outer hebrides, 2007
Smith, Jill, Mother of the Isles, 2000

Uyldert, Mellie, Het Zonnejaar, 1981 p. 104-110

Belangrijkste websites

Calanais Standing Stones
Diodoris van Sicilië
Opkomst Pleiaden
Margaret Curtis
Sleeping Beauty
Foto's Internet