De kloosterkapel van Sybrandahuis ligt op loopafstand van het verdwenen klooster Klaarkamp. Omdat we te vroeg zijn maken we vooraf alvast een rondje rond de kerk. In een klap word ik verliefd op dat oude kerkje dat met zijn muren alleen al een heel verhaal vertelt. Binnen liggen er oude grafzerken met leeftijdskoppen. Ze beelden de vier fases van de levenscyclus uit...

Een rondje rond de kerk

We beginnen letterlijk met een rondje rond de kerk. Het eerste dat opvalt is de enorme stilte die hier heerst. Je hebt stilte en Stilte. Hier overheerst Stilte. Niet alleen rond de kerk, maar in de hele omgeving ervan. Het is alsof je een bubbel van rust binnengaat.

Een kerkje uit de dertiende eeuw

Bij de eerste verkenning wordt al snel duidelijk dat het hier gaat om een heel oud gebouwtje. Er is flink verbouwd en veranderd in de loop van de tijd en de sporen daarvan zie je in de muren terug. Ik vind dat altijd fascinerend, om te zien hoe er gepoogd is om dingen aan te passen. Rondom het kerkje bevindt zich het kerkhof en daaromheen ligt een gracht. Ligt het wel of niet op een terp? Hierover verschillen de meningen. De een zegt van wel, de ander van niet. Het kerkje zelf ligt verscholen onder hoge bomen. Er staan een paar huizen en boerderijen omheen en dat is het dan. 

De kerk is ooit iets langer geweest naar het westen toe. Daar heeft een klokkenstoel tegen de muur gestaan. Dat is een meestal houten stellage waarin klokken zijn opgehangen. De plaats waar die heeft gestaan is gemarkeerd en bezet door een paar zerken. Op het kerkje staat nu een dakruiter. 

Ik vind het fascinerend om te zien hoe er in de loop van de tijd gerestaureerd is

In het midden de oorspronkelijke toegangsdeur

Kapel bij een state 

Direct ten oosten van de kerk heeft het huis Sterkenburg gestaan. Het behoorde aan de familie Tjaerda van Starkenborg. Waarschijnlijk is het kerkje een kapel van deze state geweest (1). De grafkelder van deze familie ligt in het koor van het kerkje. 

De woorden stins en state worden in de bronnen door elkaar gebruikt. Vaak is het zo dat een stins uitgroeide tot een groter huis, dat een state werd genoemd. Van 't oude huis Sterkenburg was in 1785 alleen nog maar de Wier over.

Om een goed beeld te krijgen is het even puzzelen. Het oorspronkelijk Friese woord stins betekent steenhuis. Een wier is een kleine motte in Friesland. Een motte is een afgeplatte aangelegde aarden heuvel waar een veelal torenvormige versterking op staat. Het verdedigbare stenen huis lag dus op een hoogte en in 1785 was er alleen de heuvel er nog. 

Nu staat er op die plaats een boerderij met de naam Starkenborg, gebouwd in 1868. 

Het kerkje van binnen

Daar lag het dus, aan de overkant van de weg waar nu het kleine museum is. Mijn ogen speuren naar de resten van het verdwenen klooster Klaarkamp. In mijn hoofd zit een plaatje van fundamenten met ronde zuilen. Dat plaatje klopt wel, maar laat de situatie ten tijde van de opgravingen zien. Dat is nou even jammer. Wel zijn de patronen van de voormalige ringgrachten herkenbaar in het weiland. Aan de kant van de weg staat een zwerfsteen met een bijzondere tekst. En kan het zijn dat de eendenkooi bij het Klaarkampermeer een belangrijk markeerpunt vormt?...

Uitzicht op de plaats waar het klooster heeft gestaan 

In 1580 werd de katholieke godsdienst verboden. De kloosters werden geplunderd, in brand gestoken en afgebroken. De stenen ervan werden apart verkocht. 

Vanwege de vruchtbare aarde werd kort daarna begonnen met het afgraven van de terpen. De grond werd per ton te koop aangeboden en met schepen afgevoerd. Op de plek van bestemming werd het gemengd met armere landbouwgrond. Dat was een aardige bron van inkomsten voor de eigenaars. 

Knipsel krantenartikel  A. Wassenberh 

Leeuwarder Nieuwsblad 12 mei 1939

In het genoemde artikel wordt tevens het verzoek gedaan 'dat een ieder die in het bezit is van voorwerpen uit Klooster Klaarkamp afkomstig, hiervan aangifte doet aan het Friesch Museum'. 

Onder leiding van Albert van Giffen is er een archeologisch onderzoek uitgevoerd (1939-1941). Hierbij zijn resten van de fundering terug gevonden. Mede hierdoor konden de kloostergebouwen gereconstrueerd worden. Bij de afgravingen is er van alles gevonden, variërend van scherven en tegeltjes tot gebeeldhouwde mannenkoppen en een schaakkoninkje van been. 

In 2010 is er opnieuw onderzoek gedaan door de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE). Daarbij zijn er ijzerslakken, brons druppels, stukken vensterglas en leren afsnijdsels gevonden aan de westkant van het kloosterterrein. Dat betekent dat er werkplaatsen waren van een smid, een schoenmaker en een glazenier. Je kan je dus voorstellen dat het klooster volkomen zelfvoorzienend geweest moet zijn. Je hoefde voor nieuwe benodigdheden het terrein niet af. Zeker omdat er ook boerderijen aan de noordkant van het terrein stonden. 

 

Dit plaatje had ik in mijn hoofd                                Opgegraven koningskop

(uitsnede folder museum Claercamp)                     (foto gemaakt in Fries Museum)

Een muntschat

En die muntschat dan, die in 1932 gevonden werd? Dat is een ander verhaal. Daar werd letterlijk op gestoten tijdens het spitten. Op de vindplek had ooit een afgebrande boerderij gestaan. In een poging om de grond ter plekke een beetje te egaliseren stuitten de arbeiders op een stenen vloertje. Daaronder vandaan kwam een houten kistje tevoorschijn dat al uit elkaar viel bij het opgraven. Er rolde een complete muntschat uit (2).  Bij het kistje werden delen van een skelet van een paard en een mensenschedel gevonden. 

De munten dateren waarschijnlijk uit een periode waarin de pest uitbrak. Het was ook de tijd waarin rondtrekkende roverbendes de omgeving onveilig maakten. 

De vraag is hoe die muntschat daar terecht gekomen is. En wie er zoveel geld bezat...

Het Museum

Het museum brengt een deel uit de kloostertijd tot leven. Er staan vitrines met de gevonden voorwerpen. Er zijn maquettes gebouwd en door middel van een stereoscoop krijg je een beeld van hoe het klooster er uit gezien moet hebben. 

De kleding van een koormonnik wordt op een model getoond. De lekenbroeders die het werk buiten de poort deden droegen grijze pijen. Vandaar de naam Schiere Monniken. Skier had de betekenis van grijs. Hier komt de naam Schiermonnikoog vandaan. Dat eiland was een uithof van Klaarkamp (3)

Aan de wand hangen posters met aanvullende informatie. Er is een boekentafel om je verder te oriënteren. Met het uitzicht op het voormalige kloosterterrein kun je je geen betere plaats voor dit museum bedenken. Jammer genoeg staat er een verhuizing op stapel. Het museum gaat verhuizen naar Dokkum. 

Bron foto: website museum: www.kloosterclaercamp.nl (met dank voor het gebruik)

Maquette van het klooster                                            Gereconstrueerde plattegrond 

Zwerfsteen met inscriptie

Het enige element dat herinnert aan het klooster is een zwerfsteen met een inscriptie. Die steen staat naast de ingang die naar het kloostermuseum leidt. 

De tekst  Terar Dum Prosim betekent: Ik moge verteren als ik maar nuttig ben. De tekst was niet alleen de lijfspreuk van de Cisterciënzers, maar ook die van Calvijn. 

De steen is geplaatst op een sokkel van originele kloostermoppen

De herinneringssteen met de tekst met een sokkel van kloostermoppen

Een leuke bijkomstigheid

Tijdens ons bezoek aan het museum vertelt onze gastheer over een meridiaan, waarop bijzondere zonnewijzers geplaatst zijn (4). De meridiaan ligt op 5°16'36" OL. 

Aan beide zijden ervan vind je resten van Cisterciënzer abdijen. Klooster Klaarkamp was gesitueerd op 5°56' OL. De bijbehorende uithof in Sybrandahûs op 6°01' OL en de kerk in Rinsumageest op 5°57' OL. Stel dat je die meridiaan door zou trekken? Het kaartje vind je op deze site (5). 

Hij legt een relatie met de vele zwanen die zich rond het LC van Klaarkamp bevinden. Zouden ze aangetrokken worden door het LC? Dit is voor mij een nieuwe invalshoek.

Uit meerdere bronnen blijkt dat het bij het Klaarkampermeer niet gaat om een natuurlijk meer. Het zou ontstaan zijn als kleiput tijdens afgravingen van de monniken. 

Hier geldt hetzelfde als voor de eendenkooi. Dat het meer er niet was, wil niet zeggen dat het leycentrum er niet was. Misschien is het leuk om je eigen onderzoek te doen. Heb ik gedaan 😊.

Uitsnede kaart Google Earth met links onderaan de eendenkooi

 Er is nog een klein stukje over van het Klaarkamper meer

De omtrek van het grotere meer is nog zichtbaar

Leylijnen

De kerk van Rinsumageest (blog volgt) staat op een leylijn tussen Leeuwarden (de scheve toren van Oldehove) en de op een terp gebouwde St. Martinuskerk in Dokkum (Geysen p. 129)

Klaarkamp ligt hier vlakbij. Ik sluit niet uit dat het voormalige klooster ook op deze leylijn lag. 

Heeft iemand wel eens gehoord van een leylijn van Klaarkamp-Noorden-Toledo van 1673,521 km?

Genoemd op p. 383 onder Beknopt overzicht van gevonden en berekende leylijnen, Van der Tuin.